16 – mavzu: Sifat va son so‘z turkumlarining uslubiy xususiyatlari

16 – mavzu: Sifat va son so‘z turkumlarining uslubiy xususiyatlari

Talabalarga topshiriqlar:

1. Belgi bildiruvchi so‘zlarning uslubiy xususiyatlariga she’riyatdan misollar topish va tahlil etish.

Sifat so‘zlarining o‘zaro sinonimiyasi, ularning turli nutq uslublarida farqlanishi, sifat darajalarini hosil qiluvchi shakllarning ma'nosidagi farqlar, shuningdek, badiiy adabiyotdagi epitetlarning sifatlardan ifodalanishi bu turkum so‘zlarning boy uslubiy imkoniyatlarini ko‘rsatadi. Misol: yuzi qizil bola - yuzi anordek qizil bola
2. Belgi bildiruvchi so‘zlarning uslubiy xususiyatlariga badiiy asarlardan misollar topish va tahlil etish.
gina (-kina, -qina) affikslari sifat o‘zaklariga qo‘shilganda yoqimtoylik, kichiklik ma'nolarini ifodalash bilan birga salbiy belgi munosabatlarini ham ifodalab kelishi mumkin: U qiz xunukkina-ku; Xayr, o‘g‘rigina bolam, kelib tur. (G‘.G‘ulom).
3. Bir so‘zining uslubiy xususiyatlariga misollar topish va tahlil etish.
Miqdor bildiruvchi so‘zlar orasida bir so‘zi turli xil semantik-uslubiy ma'nolarni anglatadi. Bular quyidagilardir:
1. Predmetning miqdorini bildiradi: Bir tup g‘o‘za, bir dona bug‘doy;
2. Noaniqlikni bildiradi: Bir odam keldi, tanish emas;
3. Urg‘u olib, ma'lum ohang bilan aytilganda, kuchaytiruvchi so‘z vazifasida keladi: Bir qo‘rqdim;
4. Predmetlarning bir turda yoki jinsdosh ekanligini ifodalab, bir xil ma'nosini bildiradi: Tiling bilan ko‘nglingni bir tut.
5. Fonetik jihatdan o‘zgargan ham yuklamasi bilan qo‘llanganda, belgining ortiqligini ko‘rsatadi: O‘qituvchimiz biram yaxshi dars o‘tdi;
6. So‘zlashuv nutqida yuz, ming, million kabi miqdor sonlardan oldin ba'zan bir so‘zi tushirilib ishlatiladi: Yuz besh, ming ikki yuz;
7. Bir so‘zi juftlashib kelganda alohida, boshqasi, ikkinchisi kabi ma'nolarni anglatadi: Bir-bir qarab qo‘ydi, bir-biriga shogird, bir-biridan o‘rnak oladi.


4. Hisob so‘zlariga (numerativ so‘zlarga) badiiy asarlardan misollar topish va tahlil etish.