16- маъруза Яримўтказгичларнинг электрофизик хусусиятлари

Бу яримўтказгичларнинг хусусий электр ўтказувчанлиги дейилади.

Хусусий яримўтказгичлар

Яримўтказгич кристаллда киритмалар ва кристалл панжара тузилмалари нуқсонлари (бўш тугунлар, панжара сурилишлари ва бошқалар) бўлмаса, у хусусий яримўтказгич дейилади.

Киритмали яримўтказгичлар

• Электр ўтказувчанлиги асосан киритмалар атомларининг ионлашуви натижасида ҳосил бўладиган заряд ташувчилар билан боғлиқ ярим ўтказгичлар киритмали яримўтказгичлар деб аталади. (n -турдаги)

Киритмали электр ўтказувчанлик (р-турдаги яримўтказгич)

Яримўтказгичларнинг хусусиятлари

Яримўтказгичларнинг электр хусусиятлари электронлар томонидан валент зонани тўлдирилганлик даражаси ва валент зонанинг юқори ва ўтказувчанлик зонасининг паст чегаралари ўртасидаги тақиқланган зона кенглиги билан аниқланади.

Бу ерда ҳар қандай электронлар билан бўлаётган жараён уларнинг ҳолатини ўзгариши билан кечади. Аммо зона чегарасида ҳамма ҳолатлар тўлдирилган бўлса, бу зонада тезлик, энергия ва йўналишнинг ўзгариши бўлмайди. Шунинг учун тўлиқ тўлдирилган валент зона электронлари электр зарядларини ташишда иштирок этмайдилар ва ўзининг зонасида қоладилар.

Яримўтказгичларнинг хусусиятлари

Ядро ва электрон ўртасида алоқа узилганда атомнинг электрон сиртида бўш жой ҳосил бўлади. Бу бошқа атомдаги электронни бўш жойга эга бўлган атомга ўтиши билан кузатилади. Бошқа атомга ўтган электрон ўрнига бошқа атомдан электрон келади ва шундай давом этади. Бу жараён атомларнинг ковалент алоқалари билан белгиланади. Шундай қилиб атомнинг ўзи жойида қолган ҳолда мусбат заряднинг кўчиши содир бўлади. Ушбу шартли мусбат заряд ковак дейилади.

Одатда яримўтказгичларда ковакларнинг ҳаракатчанлиги электронлар ҳаракатчанлигидан паст даражада намоён бўлади.

Энергетик зоналар:

Ўтказувчан зона Еў ва валент зона Ев ўртасида электронлар энергияси тақиқланган зонаси Ет мавжуд. Уларнинг фарқи Еў−Ев тақиқланган зона кенглигига тенг. Тақиқланган зона кенглигининг ошиши билан электрон-ковак жуфтликлари ва хусусий яримўтказгичнинг ўтказувчанлиги камаяди, солиштирма қаршилиги эса ошади.