15-мавзу. Турли хил психология мактабларининг шахс назариялари режа

Барқарор 
Невротизм 
Интрове
рт
Хотиржам, 
мувозанатлашган, 
ишончли, назорат
қилувчан, 
тинчликсевар, эътиборли,
ғамхўр, пассив
Кайфияти 
тез 
ўзгарувчан, 
хавотирланувчан, 
ригид, 
мулоҳазали, 
пессимист, маҳдуд, мулоқотчан эмас, 
индамас
Экстраве
рт
Лидер, беғам, қувноқ, 
кўнгилчан, ҳозиржавоб, 
мулоқотчан, 
дўстликсевар, киришимли
Жиззаки, халоватсиз, 
агрессив, 
қўзғалувчан, 
ўзгарувчан, 
импулсив,
оптимист, актив
Жадвалдан шуни кўриш мумкин-ки, интроверт ва барқарор шахслар, қонун-қоидаларга амал қиладиган, 
ғамхўр ва эътиборли инсонлардир. Ва аксинча, интроверт ва нейротизм комбинatsiяси индивид 
хаддаҳаракатларида хавотирланиш, пессимистик кайфият ва маҳдудликка сабаб бўлади. Экстраверт ва 
барқарор шахснинг хулқ-атворида меҳрибонлик, кўнгилчанлик ва киришимлилик кўзга ташланади. Ва ниҳоят, 
экстраверт ва нейротизмга мойил шахсларда агрессив хулқ-атвор, импулсивлик ҳамда тез қўзғалувчанлик 
сингари хусусиятлар намоён бўлади. Шуни алоҳида таъкидлаш керак-ки, Айзенк асосий эътиборини 
индивидуал фарқларга қаратган. Демак, бу комбинatsiялар ичида бирини иккинчисидан афзаллик тарафи йўқ. 
Уларнинг ҳар бирини ижобий ва салбий жиҳатлари мавжуддир.

---

Boeree C. G. G. Hans Eysenck /Personality Theories. PsychologyDepartment Shippensburg University. 
1997. –
5
Кейинчалик Айзенк ўз назариясига шахсни ўлчашдаги учинчи типни, яъни 
психотизм – Супер-эго 
кучи
ни киритган. Бу хусусиятга эга шахслар эгоцентрик, импулсив, бошқаларга нисбатан бефарқ, жамият 
нормаларига қаршилик қилишга мойил бўлади. Улар кўпинча хавотирда бўлишади, инсонлар билан 
мулоқотга киришишга қийналишади ва бошқаларга кўнгилсизликлар олиб келишади. Айзенкнинг фикрича, 
психотизм генетик хусусиятга эга бўлиб, бу ҳолат аёлларга нисбатан эркакларда кўпроқ учрайди
2
.