15-mavzu: korreksion (maxsus) pedagogika asoslari. Inklyuziv ta’lim

Nutqida nuqson bo`lgan o`quvchilarni korreksion o`qitish. Nutqiy buzilishlar sabablari va ularning turlari. Nutq – faqatgina insonga xos bo`lgan muhim psixik funksiyadir. Nutqiy munosabatlar yordamida shaxs ongida borliqni aks ettiruvchi bilimlar doimiy ravishda to`ldirilib va boyitib boriladi.
Nutqiy nuqsonlarni o`rganish, oldini olish va korreksiya bilan korreksion pedagogika (defektologiya)ning muhim sohasi - logopediya (yunoncha logos – so`z va paideia - tarbiyalash) shug`ullanadi. Patogen omil ta’sirida yuzaga kelgan nutqiy buzilishlar o`z-o`zilan yo`qolmaydi va u maxsus tashkil etilgan korreksion-logopedik choralarsiz bolaning keyingi rivojiga salbiy ta’sir ko`rsatadi.
Nutqiy buzilishini keltirib chiqaruvchi sabablar orasida ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) omillar asosiy rol o`ynaydi. Bundan tashqari (anatomik-fiziologik, morfologik), funksional (psixogen), ijtimoiy-psixologik (atrof-muhitning salbiy ta’siri), psixonevrologik (psixik funksiyalarining buzilishi (aqli zaiflik, xotira yoki diqqatning buzilishi va boshqalar) sabablarning ham ta’siri sezilarli bo`ladi.
Ekzogen-organik omillar sirasiga: bolaning markaziy nerv tizimi va uning organizmiga salbiy ta’sir etuvchi omillar (infeksiya, jarohatlar, intoksikatsiya), turli akusherlik patologiyalari (bel torligi, tug`ilishning cho`zilib ketishi yoki tez sodir bo`lishi, yo`ldoshga o`ralib qolishi, bolaning noto`g`ri joylashishi va boshqalar), malakali akusherlik yordamining ko`rsatilmasligi, chala tug`ilish kabi holatlar sabab bo`ladi. Hozirgi kunda logopediyada nutqiy buzilishlarni ikki turi ajratiladi:

1. 
   tibbiy-psixologik nutqiy buzilish;
   
2. 
   psixologik-pedagogik nutqiy buzilish.
   

Tibbiy-psixologik turda ko`riladigan hamma nutqiy buzilishlarni quyidagi ikki yirik guruhga ajratish mumkin:

1. 
   og`zaki nutqning buzilishi;
   
2. 
   yozma nutqning buzilishi.
   

Og`zaki nutqning buzilishi o`z navbatida quyidagi ikki turga ajratiladi:

1. 
   nutq ifodalanishi fonatsion tuzishi (nutq talaffuzi) ning buzilishi;
   
2. 
   fikr strukturali-semantik (ichki) tuzilishi (nutqning tizimli yoki polimorf)ning buzilishi
   

Psixologik-pedagogik (pedagogik) klassifikatsiyalash uni pedagogik jarayonda qo`llashga yo`naltirilgan bo`lib, bolalar jamoasi bilan nutqiy nuqsonlarni tuzatishga yo`naltirilgan korreksion-rivojlantiruvchi ta’sir ko`rsatish metodlarini ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Psixologik-pedagogik (pedagogik) klassifikatsiyalashga ko`ra nutqning buzilishi quyidagi ikki guruhga ajratiladi:
1. Muomala vositalari (fonetik-fonematik va nutqning umumiy rivojlanmaganligi)ning buzilishi.
2. Muomala vositalarini qo`llashdagi buzilishlar.