vaziyat zonalarining chegaralari, radiatsiya darajasi,
vayronaliklar xarakteri,
muhofaza inshootlari, yo’l tarmoqlari va boshqa transport inshootlarining ahvoli
haqida to’laroq va inshonchlirok, ma’lumot olish ko’zda tutiladi.
Suv razvedkasini
kemalar, katerlar va boshqa suzish vositalarida fuqaro
muhofazasi
tuzilmalari, shuningdek, harbiy-dengiz qo’mondonligi ajratadigan
kuch va vositalar olib boradi, Sharoit haqida to’laroq ma’lumot olish uchun
maxsus razvedka turlari (radiatsion,
kimyoviy, yong’in, muhandislik, tibbiy,
veterinariya, fitopatalogik razvedkalar) uyushtiriladi.
Radiologik razvedka
. Ushbu razvedkani o‘tkazish uchun qutqaruvchilar maxsus
asbob- uskunalardan foydalanishadi. Hududdagi radiatsiya darajasi 0,5
rentgen/soat bo‘lganda radioaktiv zararlangan hisoblanadi. Radiatsiya darajasi 30
rentgen/soat bo‘lgan darajada razvedkani yayov yurib amalga oshirish mumkin.
Agar radiatsiya darajasi 100 rentgen/soatgacha bo‘lganda mashinada yurib amalga
oshiriladi. Radiatsiya darajasi 200 rentgen/soat va undan ortik bo‘lganda maxsus
texnika va samolyot, vertolyotlarda olib boriladi. Radiatsiya darajasi yerdan 10-15
sm
yuqorida, har 50-100 metr masofada o’lchanadi. Indikatorlar - eng sodda
radiatsiyaviy razvedka asboblari bo‘lib, ular yordamida nurlanish borligini aniqlash
hamda asosan doza quvvatiga taxminiy baho berish vazifasi hal etiladi (DP-63,
DP-63 A, DP-64).
Rentgeyaometrlar - rentgen yoki gamma nurlanish dozasi quvvatini o’lchashga
mo‘ljallangan (DP-3, DP-5A, B, V va boshq,).
Radiometrlar - radioaktivlik o’lchagichlari bo‘lib, asosan, alfa va beta zarrachalari
bilan zararlangan texnika, kiyim-bosh va h.k yuzalardan radioaktiv zararlanish
joylarini topish va zararlanish darajasini aniklash uchun ishlatiladi (DP-YUOM,
DP-100 A, D, M va boshq).
Doznmetrlar - asosan gamma-nurlanishdan zararlangan hududda bo‘lgan
odamlarning olgan jami (nurlanish dozasini aniqlash uchun mo‘ljallangan (DP-
22V, ID-1, ID-11, DP-5ABV va boshq.).
Asboblarning umumny tuzilishi, ishga tayyorlash
va ish qobiliyatini
tekshirish tartibi:
Qabul qiluvchi qurilma - detektor (datchik) - unga ta’sir etuvchi radioaktiv
nurlanish energiyasini elektr energiyasiga aylantirishga mo‘ljallangan.
Kuchaytiruvchi qurilma qabul qiluvchi qurilma ishlab chiqaradigan signallarni
o’lchash uchun xizmat qiladi.
O’lchovchi qurilma qabul qiluvchi qurilma ishlab chikaradigan kuchsiz signallarni
o’lchovchi qurilma ishi uchun etarli darajaga yetkazib berishga mo‘ljallangan.
DP-5ABV asbobi. Asbob joydagi radiatsiya darajasini va radioaktiv zararlanganlik
darajasi gamma-nurlanish bo’yicha o’lchashga mo‘ljallangan. O’lchash diapazoni:
0,05 mR/ soatdan 200 R/soatgacha.
Asbob majmuiga quyidagilar kiradi:
- o’lchash pulti (g’ilofda);
- zond;
- radioaktiv nazorat elementi,
- uzaytiruvchi shtanga (temir tayoqcha);
- oziqlanish manbai;
- boshga taqiladigan telefon;
- mikroampermetr;
- poddiapazonlarni ulash tugmachasi (pereklyuchatel).
DP-22V (DP-24), ID-1 shaxsiy dozimetrlar majmuasi. DP-22V (DP-24) shaxsiy
dozimetrlar majmuasi gamma-nurlanishlarning ekspozitsiya dozalarini o’lchashga
mo‘ljallangan. O’lchash diapazoni: Y-20R, ID-1 da 2-500 rad.
Majmua quyidagilardan iborat:
- DKP-50A shaxsiy dozimetrlar - 50 dona, DP-22V (DP-24) - 5 dona;
- ZD-5 zaryadka qurilmasi -1 dona.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatuvchi DKP-50A cho’ntak dozimetri nurlanish dozalarini
o’lchashga mo‘ljallangan.
ZD-5 zaryadlash qurilmasi dozimetrni zaryadlashga mo‘ljallangan. Dozimetrlarni
zaryadlash va ko‘rsatishlarinn olish:
- energiya manbaiga ulanadi;
- dozimetrning muhofaza gardishi va zaryad uyasining
muhofaza qalpoqchasi
burab chiqariladi, potensiometr murvati chap tomonga oxirigacha buraladi;
- dozimetr zaryadka uyasiga qo’yiladi, bunda zaryadka uyasining yoritkichi va
yuqori kuchlanish ulanadi;
- okulyardan kuzatib turib, dozimetr bosiladi va potentsiometr murvatini dozimetr
shkalasidagi ip tasviri «O» ustiga o’tguncha va o’ng tomonga buraladi-da, keyin
dozimetrii zaryadlash uyasidan chiqarib olinadi;
- ipning holati kunduzgi yorug’da tekshiriladi (ip vertikal
holatda ekanida uning
tasviri «O» ustida ko’rinishi kerak);
- dozimetr gardishini va zaryadlash uyasi qalpoqchasini burab kiydirib qo’yiladi.
Dozimetr okulyariga vaqti-vaqtida qarab-qarab kuzatib, ipning shkaladagi holatiga
ko’ra ish vaqtida olingan nurlanish dozasi aniqlanadi. Hisoblash ipning tasviri
vertikal holatda bo‘lganida, qilinishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: 
