15-mavzu. Favqulodda vaziyat sodir bo‘lgan hududda razvedka ishlarini olib borish

2.Favqulodda vaziyat sodir bo‘lgan hududda razvedka ishlarini olib 
borishning turlari
. 
Havo razvedkasini
fuqaro muhofazasi samolyotlari va vertolyotlarida, 
shuningdek, shu maqsadlar uchun harbiy qo’mondonlik ajratgan samolyotlar va 
vertolyotlarda maxsus o’qitilgan uchuvchilar o‘tkazadi. Havo razvedkasining 
vazifasi shikast o’choqlari chegaralarini, vayronlik va yong’inlar tafsilotini, 
ko’prik, kechik, iqtisodiyot obyektlarining, transport magistrallari, muhandislik 
inshootlari va boshqa obyektlarning ahvolini iloji boricha qisqa muddatda 
aniqlashdan iborat. 
Yer usti razvedkasini
fuqaro muhofazasining razvedka tuzilmalari va bo‘linmalari, 
kuzatish va laboratoriya tahlili tarmoqlarining muassasalari, radiatsion va 
kimyoviy razvedka kuzatish joylari olib boradi. Yer usti razvedkasidan favqulodda 

---

vaziyat zonalarining chegaralari, radiatsiya darajasi, vayronaliklar xarakteri, 
muhofaza inshootlari, yo’l tarmoqlari va boshqa transport inshootlarining ahvoli 
haqida to’laroq va inshonchlirok, ma’lumot olish ko’zda tutiladi. 
Suv razvedkasini
kemalar, katerlar va boshqa suzish vositalarida fuqaro 
muhofazasi tuzilmalari, shuningdek, harbiy-dengiz qo’mondonligi ajratadigan 
kuch va vositalar olib boradi, Sharoit haqida to’laroq ma’lumot olish uchun 
maxsus razvedka turlari (radiatsion, kimyoviy, yong’in, muhandislik, tibbiy, 
veterinariya, fitopatalogik razvedkalar) uyushtiriladi. 
Radiologik razvedka
. Ushbu razvedkani o‘tkazish uchun qutqaruvchilar maxsus 
asbob- uskunalardan foydalanishadi. Hududdagi radiatsiya darajasi 0,5 
rentgen/soat bo‘lganda radioaktiv zararlangan hisoblanadi. Radiatsiya darajasi 30 
rentgen/soat bo‘lgan darajada razvedkani yayov yurib amalga oshirish mumkin. 
Agar radiatsiya darajasi 100 rentgen/soatgacha bo‘lganda mashinada yurib amalga 
oshiriladi. Radiatsiya darajasi 200 rentgen/soat va undan ortik bo‘lganda maxsus 
texnika va samolyot, vertolyotlarda olib boriladi. Radiatsiya darajasi yerdan 10-15 
sm yuqorida, har 50-100 metr masofada o’lchanadi. Indikatorlar - eng sodda 
radiatsiyaviy razvedka asboblari bo‘lib, ular yordamida nurlanish borligini aniqlash 
hamda asosan doza quvvatiga taxminiy baho berish vazifasi hal etiladi (DP-63, 
DP-63 A, DP-64). 
Rentgeyaometrlar - rentgen yoki gamma nurlanish dozasi quvvatini o’lchashga 
mo‘ljallangan (DP-3, DP-5A, B, V va boshq,). 
Radiometrlar - radioaktivlik o’lchagichlari bo‘lib, asosan, alfa va beta zarrachalari 
bilan zararlangan texnika, kiyim-bosh va h.k yuzalardan radioaktiv zararlanish 
joylarini topish va zararlanish darajasini aniklash uchun ishlatiladi (DP-YUOM, 
DP-100 A, D, M va boshq). 
Doznmetrlar - asosan gamma-nurlanishdan zararlangan hududda bo‘lgan 
odamlarning olgan jami (nurlanish dozasini aniqlash uchun mo‘ljallangan (DP-
22V, ID-1, ID-11, DP-5ABV va boshq.). 
Asboblarning umumny tuzilishi, ishga tayyorlash va ish qobiliyatini
tekshirish tartibi: 
Qabul qiluvchi qurilma - detektor (datchik) - unga ta’sir etuvchi radioaktiv 
nurlanish energiyasini elektr energiyasiga aylantirishga mo‘ljallangan. 
Kuchaytiruvchi qurilma qabul qiluvchi qurilma ishlab chiqaradigan signallarni 
o’lchash uchun xizmat qiladi. 
O’lchovchi qurilma qabul qiluvchi qurilma ishlab chikaradigan kuchsiz signallarni 
o’lchovchi qurilma ishi uchun etarli darajaga yetkazib berishga mo‘ljallangan. 
DP-5ABV asbobi. Asbob joydagi radiatsiya darajasini va radioaktiv zararlanganlik 
darajasi gamma-nurlanish bo’yicha o’lchashga mo‘ljallangan. O’lchash diapazoni: 
0,05 mR/ soatdan 200 R/soatgacha. 
Asbob majmuiga quyidagilar kiradi: 
- o’lchash pulti (g’ilofda); 
- zond; 
- radioaktiv nazorat elementi, 
- uzaytiruvchi shtanga (temir tayoqcha); 
- oziqlanish manbai; 

---

- boshga taqiladigan telefon; 
- mikroampermetr; 
- poddiapazonlarni ulash tugmachasi (pereklyuchatel).
DP-22V (DP-24), ID-1 shaxsiy dozimetrlar majmuasi. DP-22V (DP-24) shaxsiy 
dozimetrlar majmuasi gamma-nurlanishlarning ekspozitsiya dozalarini o’lchashga 
mo‘ljallangan. O’lchash diapazoni: Y-20R, ID-1 da 2-500 rad. 
Majmua quyidagilardan iborat: 
- DKP-50A shaxsiy dozimetrlar - 50 dona, DP-22V (DP-24) - 5 dona; 
- ZD-5 zaryadka qurilmasi -1 dona. 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatuvchi DKP-50A cho’ntak dozimetri nurlanish dozalarini 
o’lchashga mo‘ljallangan. 
ZD-5 zaryadlash qurilmasi dozimetrni zaryadlashga mo‘ljallangan. Dozimetrlarni 
zaryadlash va ko‘rsatishlarinn olish: 
- energiya manbaiga ulanadi; 
- dozimetrning muhofaza gardishi va zaryad uyasining muhofaza qalpoqchasi 
burab chiqariladi, potensiometr murvati chap tomonga oxirigacha buraladi; 
- dozimetr zaryadka uyasiga qo’yiladi, bunda zaryadka uyasining yoritkichi va 
yuqori kuchlanish ulanadi; 
- okulyardan kuzatib turib, dozimetr bosiladi va potentsiometr murvatini dozimetr 
shkalasidagi ip tasviri «O» ustiga o’tguncha va o’ng tomonga buraladi-da, keyin 
dozimetrii zaryadlash uyasidan chiqarib olinadi; 
- ipning holati kunduzgi yorug’da tekshiriladi (ip vertikal holatda ekanida uning 
tasviri «O» ustida ko’rinishi kerak); 
- dozimetr gardishini va zaryadlash uyasi qalpoqchasini burab kiydirib qo’yiladi. 
Dozimetr okulyariga vaqti-vaqtida qarab-qarab kuzatib, ipning shkaladagi holatiga 
ko’ra ish vaqtida olingan nurlanish dozasi aniqlanadi. Hisoblash ipning tasviri 
vertikal holatda bo‘lganida, qilinishi kerak.