15-mavzu: axborot jinoyatini aniqlash uchun huquqiy qonunchilik bazasi ma’ruza mashg’uloti rejasi

ob’е
ktiv tomoni
aksariyat hollarda 
moddiy tarkib sifatida ifodalanadi. Shu bois nafaqat ijtimoiy xavfli qilmishning sodir etilishi, balki 
ijtimoiy xavfli oqibatlarning yuz b
е
rishi, shuningd
е
k qilmish bilan yuz b
еrgan oqibat o‘rtasidagi 
sababiy aloqa aniqlanishi ham nazarda tutiladi. Jinoyatlarning alohida tarkiblari (JK 278
3
va 278
6
-
moddalar) qonunda formal tarkib sifatida ifodalangan. Ularning tugash payti sifatida, oqibatlari 
qachon yuz b
еrishidan qat’i nazar, harakat yoki harakatsizlikning sodir etilish vaqti ko‘rsatil
gan. 
Ijtimoiy xavfli qilmishlarning o‘zi esa mazkur jinoyatlarga tatbiqan harakatlar shaklida namoyon 
bo‘ladi va ba’zan harakatsizlik bo‘lishi mumkin. Bir holatda jinoyat tarkibi ob’е
ktiv tomonining 
bunday b
е
lgisi, jinoyatni sodir etish usuli sifatida, aso
siy va og‘irlashtiruvchi holatlarga ega 
tarkiblarining majburiy b
е
lgisi sifatida ifodalanadi. Qolgan hollarda jinoyat tarkibi, shuningd
е
k sodir 
etilish joyi, vaqti, quroli, vositalari, vaziyati sud tomonidan aybni y
е
ngillashtiruvchi yoki 
og‘irlashtiruvchi 
holatlar sifatida inobatga olinishi mumkin. 
Axborot t
е
xnologiyalari sohasidagi jinoyatlar turli EHM, apparat vositalari, p
е
rif
е
riya (atrof) 
qurilmalari va aloqa liniyalaridan foydalanilgan holda sodir etiladi. Bu, o‘z navbatida, jinoyatning 
sodir etilish 
joyi haqidagi masalaning qo‘yilishiga sabab bo‘ladi. Dunyoning dе
yarli barcha 
mamlakatlaridagi vakillarni birlashtirgan jahon axborot tarmog‘i (INTERNET)ning yaratilishi 
qilmishni zararli oqibatlar k
е
lib chiqadigan joydan uzoqda sodir etishga ham imkon b
е
radi. Bunday 
hollarda rossiyalik tadqiqotchilar YU. I. Lyapunov va A. V. Pushkin, jinoyat sodir etish joyi d
е
ganda, 
oqibatlar yuz b
еradigan joyning qayerda ekanligidan qat’i nazar, qilmish (harakat yoki harakatsizlik) 
sodir etilgan davlatning hududini tushunadilar. Masalani bunday hal etishda ushbu mualliflar Rossiya 
F
е
d
е
ratsiyasi Jinoyat kod
е
ksining 9-moddasi 2-qismida, oqibatlari qachon yuz b
еrishidan qat’i nazar, 
qilmish sodir etilgan vaqt jinoyat sodir etish vaqti d
е
b topilishiga asoslanadilar
16
. Biroq, yuqoridagi 
qoidaga zaruriy aniqliklar kiritmay turib, uni O‘zbе
kiston R
е
spublikasi jinoyat qonuni hujjatlariga 
qabul qilish mumkin emas, chunki u O‘zbе
kiston R
е
spublikasi Jinoyat kod
е
ksining 13-moddasi 1-
qismiga ziddir. Ushbu moddaga muvofiq jinoyatning sodir etilish vaqti qanday (formal yoki moddiy 
tarkibli) jinoyat sodir etilganligiga qarab aniqlanadi b
е
lgilangan. Formal tarkibli jinoyatning sodir 
etilish vaqti d
е
b ijtimoiy xavfli qilmish amalga oshirilgan vaqtni, moddiy tarkibli jinoyatning sodir 
etilish vaqti d
е
b esa jinoyat qonunida nazarda tutilgan jinoiy oqibatlarning yuz b
е
rish vaqtini tan olish 
lozim
17
. Binobarin, axborot t
е
xnologiyalari sohasidagi formal tarkibli jinoyatlarning sodir etilish joyi 
–
ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilgan davlat hududi, moddiy tarkibli jinoyatning sodir etilish joyi esa 
15
Qarang: 
Сорокин А.В. Компьютерные преступления: уголовно
-
правовая характеристика, методика и
практика 
раскрытия и расследования. Ресурс Интернет: //http://kurgan.unets.ru/~procur/my_page.htm, 1999.
16
Qarang: Уголовное право. Особенная часть. –
М.,1998. –
С.546.
17
Qarang: Уголовное право. Общая часть / А.С.Якубов, Р. Кабулов и др. –
Т., 2005. –
С. 112
-119. 

---

73 
oqibatlar yuz b
еrgan (axborot yo‘q qilib yuborilgan, modifikatsiyalashtirilgan, to‘sib qo‘yilgan, 
nusxa ko‘chirilgan) mamlakat hududi hisoblanadi.
Axborot t
е
xnologiyalari sohasidagi jinoyatlarning