15- mavzu: polimerlar kimyosi reja

Radikalli polimerlanishda 
aktiv markaz juftlashmagan bir yoki ikki elektron, ya'ni 
radikal ta'sirida vujudga keladi.Erkin radikallarda juftlashmagan elektron borligi tufayli ular har 
xil monomerlar bilan reaksiyaga shiddatli kirishadi va natijada o’sish qobiliyatiga ega bo’lgan 
aktiv markaz hosil bo’ladi. Polimerlanish reaksiyasi qizdirish yo’li bilan olib borilganda aktiv 
markazning paydo bo’lishi, asosan quyidagicha boradi. Buning natijasida monomer molekulasi 
biradikalga aylanib, o’sish reaksiyasi biradikalning ikkala tomoni bo’ylab davom etadi. Biroq 
bunday termik polimerlanish reaksiyasi awal juda sust borib, temperatura ko’tarilishi bilan ancha 
tezlashadi. Ba'zi monomerlar esa jumladan, vinilasetat, vinilidenxlorid, akrilonitril va shunga 
o’xshashlar issiqlik ta'sirida mutlaqo polimerlanmaydi. Stirol, metilakrilat va ularning hosilalari 
qizdirilganda ancha tez polimerlanadi. Nur energiyasi ta'sirida polimerlanish 
fotokimyoviy 
polimerlanish 
deyilib, bunda monomer molekulalariga nur kvant energiyasi yutilishi natijasida 
erkin radikal hosil bo’ladi. 
Sopolimerlanish reaksiyalari. Ikki va undan ortiq xil mono-merlarning birgalikda 
polimerlanish reaksiyasi sopolimerlanish reaksiyasi deb, hosil bo’lgan polimer sopolimer 
deb ataladi.
Sopolimerlanish reaksiyasi istalgan talablarga javob bera oluvchi polimer sintez qilishda 
asosiy usul hisoblanadi, chunki bunda monomerlarning soni va xillarini, miqdoriy nisbatlarini 
o’zgartirish orqali turli xossalarga ega bo’lgan sopolimer olish mumkin. Sopolimerlanish 
reaksiyasida har qanday monomer ikkinchi komponent sifatida qatnashib, hosil bo’ladigan 
polimerni o’ziga xos yangi xususiyatlar bilan boyitadi va polimerning fizik-kimyoviy xossalarini 
o’zgartiradi. Masalan, polimerdagi molekulalararo ta'sir kuchlarini kamaytirish yo’li bilan uning 
eruvchanligini oshirish amalda ko’p qo’llaniladi. Polimerlanish qobiliyati har xil bo’lgan ikki 
monomer aralash-masini sopolimerlash natijasida hosil bo’lgan makromolekulalarning tarkibida 

---

har ikkala monomer zvenolarini ham uchratish mumkin, ya'ni bunda o’suvchi (erkin radikalli) 
zanjir reaksiyada ishtirok etuvchi monomerlarning har ikkalasi bilan ham reaksiyaga kirishgan 
bo’ladi. Demak, makroradikalning xossasi, asosan, uning uchidagi monomer zvenosi xususiyati 
bilan xarakterlanadi.