15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

КУМАТОИД
Ҳозирги замон методологияси
«Абдукция» фикр юритиш орқали эмпирик фактлардан уларни тушунтирувчи
гипотезага юксалишни назарда тутади. Бундай фикр юритиш турмушда ва
амалиётда кўп учрайди. Ҳар бир инсон тушунтириш йўлларини излашда бе-
ихтиёр абдукцияга мурожаат этади. Масалан, врач касаллик аломатларига
араб, унинг сабабини, детектив эса жиноят изларига қараб жиноятчини қи-
диради. Худди шунингдек, олим ҳам содир бўлаётган ҳодисани тушунтириш-
да абдукция методидан фойдаланади. Мазкур атама индукция ва дедукция
сингари машҳур, кенг эътироф этилган бўлмаса ҳам, у янги ҳамда самарали
методологик стратегияни ишлаб чиқишда муҳим рол ўйнайди.
«Абдукция»
Эвристика
Эвристика ўзига хос методология, яъни ижодий фаолият
методларининг мажмуи сифатида маълум талаблар қўяди
– у оддий танлаш усулларига эмас, балки муаммони ҳал
қилиш вақтини қисқартириш имконини берадиган усулларга таянади;
– қўлланилувчи усуллар анъанавий қабул қилинган
ва эскирган усуллардан жиддий фарқ қилиши мумкин;
– усуллардан фойдаланишга тадқиқот кўрсаткичларига
қўйиладиган ташқи чеклашлар қаршилик кўрсатади;
– изланиш моделлари жиддий даражада индивидуаллаштирилган бўлиб,
билиш субъектининг руҳий ва мотивацион фаолияти билан чамбарчас боғлиқ.
Хулоса
Фалсафий тафаккур, дунёқарашнинг
кенгайишида ва умуман, ҳар қандай
тадқиқотнинг муваффақияти асосида
танланган йўл – яъни услуб (метод)
ётади. Шундай экан, ҳар қандай
соҳа вакиллари метод ва методология
масалаларини мукаммал ўрганиши лозим.