14–mavzu: Chegaralangan leksikaning uslubiy vazifalari. Tarixiy va arxaik so‘zlarning badiiy matn tarkibidagi uslubiy vazifalari reja

14–mavzu: Chegaralangan leksikaning uslubiy vazifalari. Tarixiy va arxaik so‘zlarning badiiy matn tarkibidagi uslubiy vazifalari
REJA:
1. Atama va termin tushunchasi haqida ma'lumot
2. Shevaga xos so‘zlarning badiiy asardagi o‘rni
3. Tarixiy va arxaik so‘zlarning uslubiy vazifalari
4. Neologizm va varvar so‘zlarning uslubiyati
Tayanch so‘z va iboralar: tarixiy so‘zlar, arxaizm, neologizm, termin va atamalar, dialektizmlar.
Darsning maqsadi: talabalarga tarixiy so‘zlar, arxaizm, neologizm, termin va atamalar, dialektizmlar haqida ma'lumot berish, ularning bir-biridan farqli jihatlari hamda matn tarkibidagi ma'nolarini tushuntirish.
O‘zbek tilining lug‘at boyligidagi barcha so‘zlar nutqda qo‘llanish doirasiga ko‘ra turlicha bo‘ladi. Hozirgi o‘zbek tilining leksik tarkibida asosiy qismni tashkil etuvchi so‘zlar hammaga tushunarli bo‘lgani uchun shu til vakillari ularni teng qo‘llaydi. Tilda shunday so‘zlar ham mavjudki, ularni ma'lum hududda yashovchilar yoki muayyan kasb-hunar egalarigina o‘z nutqlarida ishlatadilar.
Masalan: bor, yo‘q, bir, yer, suv, havo, olmoq, bermoq, kulmoq kabi so‘zlarni o‘zbek tilida so‘zlovchilarning barchasi o‘z nutqida qo‘llasa, birinj, satil, zardolu so‘zlarini Buxoro va Samarqand hududida yashovchilar, so‘zaq, bodraq, gashir so‘zlarini Xorazmda yashovchilar qo‘llaydi; fond, kartoteka, alifboli ko‘rsatkich, katalog kabilarni kutubxona xodimlarigina faol ishlatadilar. Shunga ko‘ra, hozirgi o‘zbek tili leksikasi ikki turga ajratiladi:
1. Qo‘llanish doirasi chegaralanmagan leksika.
2. Qo‘llanish doirasi chegaralangan leksika.
Til lug‘at boyligining nutqda ishlatilish doirasi jihatdan chegaralanishi turli xil bo‘ladi. Qo‘llanish doirasi chegaralangan leksika ishlatilishi hududga ko‘ra cheklangan so‘zlarga, ishlatilishi kasb-hunarga qarab chegaralangan so‘zlarga, ishlatilishida eskilik yoki yangilik bo‘yog‘i borligiga ko‘ra farqlanadigan so‘zlarga, biror ijtimoiy guruh nutqidagina ishlatiladigan so‘zlarga va ekspressiv-uslubiy bo‘yoqdorligiga ko‘ra qo‘llanilishi cheklangan so‘zlarga ajratiladi. Quyida shu haqda so‘z boradi.