14-mavzu narx va uning shakllanishi

-mavzu OMILLI DAROMADLAR VA ISH HAQINING SHAKLLANISHI. ISHCHI KUCHI BOZORI VA BANDLIK

Download 360,73 Kb. bet 11/154 Sana 31.12.2021 Hajmi 360,73 Kb. #249513

Mehnat haqi qilingan mehnatninghar qanday turi hiso­biga olingan daromad shaklini anglatadi.

Yaratilgan yalpi ichki mahsulotning uning ishlab chiqa­ruvchilari o‘rtasida ular mehnatning miqdori, sifati va unum­dor­ligiga qarab taqsimlanadigan qismi ish haqi deb yuri­tiladi.

Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasida⁵⁸ ish haqi ishchi kuchi bozorida mehnat bahosi sifatida talqin qilinadi. Bunda ish haqi darajasi unga bo‘lgan talab va taklif nisbatiga ishchining malakasi, mehnatining intensivligi va ishlab chiqarish natijasiga bog‘liq bo‘ladi.

Ish haqi iqtisodiy kate­goriya sifatida xodimlar meh­na­tining miqdori, si­fati va unum­dorligiga qa­rab, milliy mahsu­lotdan oladigan ulushi­ning pul­dagi ifodasidir.

Ish haqidan farqli ra­vishda mehnat haqi turli xodimlar, shu jumladan aholiga maishiy xizmat ko‘rsatuvchi (sartarosh, maishiy texnikani ta’mirlovchi master va boshqa.) mayda mulk egalarining mehnat haqi hamda gonorar, mukofot va ular mehnatini rag‘batlantirishning boshqa turlarini o‘z ichiga oladi.

Ishchi kuchining aniq bozorida ish haqi uning stavkasini yoki resurslar bozorida mehnatning aniq turi narxini anglatadi.

Albatta ishchi kuchini takror hosil qilishda ish haqidan tashqari foiz, renta, foyda, dividend, turli imtiyozlar va nafaqalarningham roli bor. Ishchi uchun qancha miqdorda ish haqi olishi emas, balki unga qancha miqdorda tovarlar va xizmatlar sotib olishi mumkinligi muhim. Shu sababli, nominal va real ish haqi farqlanadi. Nominal ish haqi bu ma’lum vaqt davomida pul shaklida olingan ish haqi. Real ish haqi – bu nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori. Boshqacha aytganda, real ish haqi –bu nominal ish haqining «xaridetish layoqati». O‘z-o‘zidan aniqki, real ish haqi nominal ish haqiga va xaridqilinadigan tovarlar (va xizmatlar) narxiga bog‘liq. Shunday ekan, real ish haqi boshqa sharoitlar bir xil bo‘lganda, nominal ish haqiga to‘g‘ri va iste’mol buyumlari va xizmatlar narxiningdarajasiga teskari mutanosibdir. Bu miqdorlar nisbatini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin:

bu yerda, V_p–real ish haqi ; V_n–nominal ish haqi ;

P–iste’mol buyumlari va xizmatlarga narx darajasi.

Nominal ish haqi ‒ ishlab topilgan pul daromadi dara­jasini, real ish haqi esa xodimlarninghaqiqiy iste’moli va farovon­lik darajasini tavsiflaydi.

Mamlakatda ish haqining umumiy darajasini beliglab beruv­chi asosiy omillar quyidagilar:

Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi;

Mehnatning asosiy kapital bilan qurollanish darajasi

Mehnatning tabiiy resurslar bilan ta’minlanganligi;

Mavjud ishlab chiqarish texnologiyasi;

Mehnatning umumiy malakaviy darajasi;

Taqsimotning tarkib topgan tizimi va boshqa iqti­sodiy-ijtimoiy omillar.