14-Mavzu: Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy rejalashtirish

14-Mavzu: Moliyaviy hisobotlar va moliyaviy rejalashtirish.
Reja.
1.Moliyaviy rejalashtirish.
2.Moliyaviy rejalashtirish modelini yaratish.
3.O‘sib kelayotgan biznes: tashqi moliyalashtirishga bo‘lgan ehtiyoj.
4.Firmaning barqaror o‘sishi koeffitsenti.
5.Aylanma kapitalni boshqarish.
6.Likvidlik va kassa rejasini bajarish.
Moliyaviy rejalashtirish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: reja tuzish, uni amalga oshirish va erishilgan natijalarni inobatga olgan holda tuzatish kiritish.
Moliyaviy rejani ishlab chiqishda firmaning strategik rejasi asosiy tayanch hisoblanadi. Aynan shu reja moliyaviy rejalashtirishning asosiy yo‘nalishini, biznesni rivojlantirish bo‘yicha umumiy vazifalarni va kompaniya o‘sishi ko‘rsatkichlarini belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, firma o‘z biznesining qaysi yo‘nalishini kengaytirishni, qaysilarini qisqartirishni istashi strategik rejaga muvofiq hal etiladi va tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirish muddatlari tayinlanadi.
Moliyaviy rejalashtirishning yana bir muhim elementi rejalashtirish davrining davomiyligidir. Odatda, bu davr qanchalik uzoq bo‘lsa, moliyaviy reja shunchalik batafsil bo‘lmaydi. Besh yillik moliyaviy rejalar, odatda, faqat asosiy bashorat qilinadigan aktivlar va majburiyatlar, tafsilotlarni o‘z ichiga olmagan moliyaviy natija to‘g‘risida hisobotlar va balans shakllarini o‘z ichiga oladi. Boshqa tarafdan, bir oyga tuzilgan moliyaviy rejaga, odatda, muayyan mahsulot liniyalari bo‘yicha daromadlar va xarajatlar bashorati va bo‘lajak pul tushumlari hamda to‘lovlarning batafsil istiqbolli baholanishi kiritiladi. Aksariyat hollarda, ko‘p yillik rejalar har yili, bir yilga tuzilgan reja esa har chorakda qayta ko‘rib chiqiladi.
Moliyaviy rejalashtirish tsikli (jarayoni) bir necha bosqichdan iborat bo‘lib, u quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. Boshqaruv xodimlari firma mahsulotiga talab darajasini va uning bo‘lajak ishlab chiqarish xarajatlari darajasini belgilovchi asosiy tashqi omillar dinamikasi prognozini tuzadi. Tashqi iqtisodiy omillarga kompaniya o‘z mahsulotlarini sotadigan bozorlardagi ishbilarmonlik faolligi darajasi, inflyatsiya darajasi, valyuta kurslari, foiz stavkalari darajasi, shuningdek asosiy raqib firmalarning ishlab chiqarish hajmlari va tovarlarining bahosi kiradi.
2.Ushbu tashqi omillar va bo‘lajak investitsiya xarajatlari, ishlab chiqarish hajmi, marketing va ilmiy tadqiqotlar hamda dividend to‘lash bo‘yicha xarajatlar borasidagi o‘zlarining dastlabki qarorlari asosida menejerlar firmaning daromadlari va xarajatlari hamda pul mablag‘lari oqimlari bo‘yicha prognozini tuzadilar. SHuningdek, ular kompaniyaning tashqi moliyalashtirish manbalaridan mablag‘ olishga bo‘lgan ehtimoldagi ehtiyojini ham belgilaydilar. Ular firma faoliyatining bo‘lajak moliyaviy ko‘rsatkichlari aksiyadorlar daromad olishini nazarda tutib tuzilgan dastlabki strategik rejaga nechog‘lik mosligini, firmada ushbu rejani amalga oshirish uchun moliyaviy mablag‘ olish imkoniyatini bor yoki yo‘qligini tekshiradilar. Agar shu ish jarayonida biror bir nomutanosiblik aniqlansa, menejerlar qabul qilingan qarorni u haqiqiy amalga oshirilayotgan rejaga mos kelmaguncha qayta ko‘rib chiqadilar va shu oxirgi reja yil davomida firmaning joriy qarorlari uchun dasturga aylanadi. Bundan tashqari, amaliyotda biror prognoz noto‘g‘ri bo‘lib chiqishi mumkinligini oldindan o‘ylab, qo‘shimcha rejalar tuzib qo‘yish tartibi ham keng tarqalgan.
3.Tuzilgan umumiy reja asosida oliy bo‘g‘in rahbarlari o‘zlari va o‘z qo‘l ostidagilari uchun kelajakda firma samaradorligining muayyan ko‘rsatkichlarini belgilab qo‘yadilar.
4.Amalda erishilgan firma samaradorligi darajasi muntazam baholab boriladi (har oyda yoki har chorakda), rejada belgilab qo‘yilgan maqsadlar bilan solishtiriladi va zarur bo‘lsa to‘g‘rilash choralari ko‘riladi. Yil davomida amaldagi ko‘rsatkichlar rejalashtirilgan ko‘rsatkichlardan ancha og‘ishsa (farq qilsa), boshqaruv xodimlari rejaning o‘zini ham butunlay o‘zgartirish (to‘g‘rilash)lari mumkin.
5.Yil oxirida xodimlar rag‘batlantiriladi (mukofot yoki ish haqi oshirilishi) va rejalashtirish sikli (jarayoni) boshidan qayta boshlanadi.
Moliyaviy rejalar, odatda, miqdoriy modellarda aks ettiriladi. Bu modellar qisman yoki to‘liqligicha firmaning moliyaviy hisobotlaridagi mahlumotlar asosida yaratiladi.
Misolda ko‘rsatish uchun bundan oldin biz moliyaviy rejalarini tahlil qilgan xuddi o‘sha gipotetik kompaniya, yahni «Fayz» korporatsiyasi uchun yillik moliyaviy reja tuzishni taklif etamiz. Aytaylik, «Fayz» bu 10 yil avval tashkil etilgan kompaniya bo‘lib, u istehmol mollari ishlab chiqarish va sotish bilan shug‘ullanadi. Endi faraz qilaylik, moliyaviy hisobot – bu kompaniya to‘g‘risida Sizning ixtiyoringizda bo‘lgan yagona mahlumot manbai. SHunday qilib, keyingi yilga reja ishlab chiqish kerak. Eng oson usul quyidagilardan iborat: keyingi yilga sotuv hajmi bo‘yicha prognoz tuzish va moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot va balansdagi qismlarning ko‘pchiligidagi qiymatlar o‘tgan yil darajasida qolishini taxmin qilish kerak. Bunday usul sotuvdan foizlar usuli deb ataladi. Keling, bu usuldan qanday foydalanishni «Fayz» korporatsiyasi misolida ko‘rsatib beramiz.
Dastlab o‘tgan yillar mahlumotlarni sinchkovlik bilan tahlil qilib, sotuvlar hajmi (yalpi tushum)ga nisbatan o‘zgarishsiz qolgan moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot va balansning elementlarini aniqlab olishimiz zarur. Bu bizga qaysi moddalarni oldindan ko‘zlangan kelgusi sotuvlar hajmi (yalpi tushum) asosida maksimal darajadagi aniqlik bilan prognozlashtirish, qaysilarini esa boshqa ko‘rsatkich asosida bashorat qilish mumkinligini bilib olish imkoniyatini yaratadi.
Ko‘rib chiqilayotgan kompaniyaning hisobotlaridan ko‘rinib turibdiki, quyidagi moddalar sotuvlar hajmi (yalpi tushum)ga nisbatan o‘zgarishsiz qolgan: sotilgan mahsulot tannarxi, foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda (asosiy faoliyatdan olingan daromad) va aktivlar. Foiz to‘lovlari (shaklidagi) xarajatlari, soliqlar, sof foyda va majburiyatlarning asosiy qismi (to‘lovlar uchun hisob varaqlardan tashqari) nisbati esa o‘zgargan. Buni bundan quyidagi jadvaldan ko‘rishimiz mumkin.

“Fayz” kompaniyasining 2019-2022 yillardagi moliyaviy hisoboti

(mln.so‘mda)

Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot			2019 y		2020 y		2022 y
Sotuvlar hajmi(yalpi tushum)			200		240		288
Sotilgan mahsulot tannarxi			110		132		158
Yalpi daromad			90		108		129
Umumiy xarajatlar, mahsulot sotish xarajatlari va mahmuriy xarajatlar(davr xarajatlari)			30		36		43
Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda(FSTOF)(asosiy faoliyatdan olingan foyda)			60		72		86
Foiz to‘lovlari(shaklida) xarajatlari			30		45.21		64.04
Soliqlar			12		10.72		8.94
Sof foyda			18		16.07		13.41
Dividentlar			5.4		4.82		4.02
Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital) o‘zgarishi.			12.6		11.25		9.39
Balans	2019 y	2020 y		2021 y		2022 y
Aktivlar	600	720		864		1036.80
shu jum., pul va pul ekvivalentlari	10	12		14.4		17.28
Olinadigan schyotlar(debitorlik qarzlari)	40	48		57.6		69.12
Tovar-moddiy zaxiralar	50	60		72		86.40
Asosiy vositalar	500	600		720		864
Majburiyatlar	300	407.4		540.15		703.56
SHu jum., to‘lovlar uchun schyotlar(kreditorlik qarzlari)	30	36		43.2		51.84
Qisqa muddatli majburiyatlar	120	221.4		346.95		501.72
Uzoq muddatli majburiyatlar	150	150		150		150
Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital)	300	312		323.85		333.24

Navbatdagi ikkinchi bosqich bo‘lajak sotuv hajmlarini prognoz qilishdan iborat. Prognozni iloji boricha aniq tuzish juda muhim. CHunki ushbu ko‘rsatkich bilan juda ko‘p qismlar bog‘liq. So‘ng tuzilgan rejaning kelajakda sotuv hajmi o‘zgarishiga nisbatan sezuvchanligini aniqlash kerak. Faraz qilamiz, «Fayz» korporatsiyasining sotuvlari hajmi kelajakda o‘sish da davom etadi va keyingi yilda 20%ga ortadi. Demak, bizning prognozga muvofiq 2023 yilda sotuv hajmi 345,6 mln. so‘mni tashkil etadi.

“Fayz” kompaniyasining 2020-2022 yillarda moliyaviy

hisobot moddalari (sotuvlar hajmi(yalpi tushum)ga nisbatan)

Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot	2020 y	2021 y	2022 y
Sotuvlar hajmi(yalpi tushum)	100%	100%	100%
Sotilgan mahsulot tannarxi	55	55	55
Yalpi foyda	45	45	45
Umumiy xarajatlar, mahsulot sotish xarajatlari va mahmuriy xarajatlar(davr xarajatlari)	15	15	15
Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda(FSTOF)(asosiy faoliyatdan olingan foyda)	30	30	43
Foiz to‘lovlari(shaklida) xarajatlari	15	18.8	22.2
Soliqlar	6	4.5	3.1
Sof foyda	9	6.7	4.7
Dividentlar	2.7	2	1.4
Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital) o‘zgarishi	6.3	4.7	3.3
Balans	2020 y	2021 y	2022 y
Aktivlar	360%	360%	360%
shu jum., pul va pul ekvivalentlari	6	6	6
Olinadigan schyotlar(debitorlik qarzlari)	24	24	24
Tovar-moddiy zaxiralar	30	30	30
Asosiy vositalar	300	300	300
Majburiyatlar	203.7	225.1	244.3
SHu jum., to‘lovlar uchun schyotlar(kreditorlik qarzlari)	18	18	18
Qisqa muddatli majburiyatlar	110.7	144.6	174.2
Uzoq muddatli majburiyatlar	75	62.5	52.1
Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital)	156.3	134.9	115.7

Keyingi uchinchi bosqichda moliyaviy hisobotlar va balansning sotuv hajmiga nisbatni foiz hisobida o‘zgarmaydigan qismlari bo‘yicha prognoz tuzamiz. So‘nggi bir necha yil davomida tayyor mahsulot tannarxi sotuv hajmining 55,0% ini tashkil etgan. SHunday ekan, dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra 2023 yilda tayyor mahsulot tannarxi 190,8 mln. so‘mni (0,55 × 345 mln. so‘m) tashkil etadi. Yil oxiriga jami aktivlar so‘nggi uch yil mobaynida o‘rtacha yillik sotuv hajmi ko‘rsatkichlaridan uch barobar yuqori bo‘lgan. SHunday ekan, 2023 yil oxiriga prognoz qilingan jami aktivlar qiymati 1224,16 mln. so‘mni tashkil etadi.
Nihoyat, moliyaviy rejalashtirishning so‘nggi bosqichida qolgan ko‘rsatkichlarni (yahni, moliyaviy hisobotning sotuv hajmiga nisbatan foiz hisobida o‘zgaradigan qismlari bo‘yicha mahlumotlar) aniqlaymiz.
Uzoq muddatli majburiyatlar bo‘yicha yillik foiz stavkasi 8,0%ni,qisqa muddatli majburiyatlar bo‘yicha 15,0%ni tashkil etadi, deb faraz qilaylik. Demak, foiz to‘lovlari bo‘yicha xarajatlarning dastlabki umumiy summasi uzoq muddatli majburiyatlar summasining 8,0% ini va, shunga qo‘shimcha, yil boshiga (yahni 2022 yil oxiriga) to‘lanmagan qisqa muddatli majburiyatlar summasining 15,0%ini tashkil etadi. 2023 yilda prognoz qilingan foizlarni to‘lash bo‘yicha umumiy xarajat 87,26 mln.so‘mni tashkil etadi. SHuningdek, taxmin qilamizki, soliq summasi foizlar to‘langandan keyingi daromadning 40,0%ini, yoki 6,5 7 mln. so‘mni tashkil etadi. SHunday qilib, soliqlar to‘langandan keyingi sof foyda 9,85 mln. so‘mga teng bo‘ladi. Ushbu hisob-kitoblar natijasida biz 2023 yilga moliyaviy natijalar bo‘yicha prognozga ega bo‘lamiz. Ushbu prognoz quyidagi jadvalning oxirgi ustunida aks ettirilgan.


2023 yil uchun “Fayz” korporatsiyasi balansi va xo‘jalik faoliyati
moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi hisoboti prognozi
(mln.so‘mda)

Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot		2020 y		2021 y		2022 y		2023 y
Sotuvlar hajmi(yalpi tushum)		200		240		288		345.6
Sotilgan mahsulot tannarxi		110		132		158		190.1
Yalpi foyda		90		108		129		155.5
Umumiy xarajatlar, mahsulot sotish xarajatlari va mahmuriy xarajatlar(davr xarajatlari)		30		36		43		51.8
Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda(FSTOF)(asosiy faoliyatdan olingan foyda)		60		72		86.4		103.7
Foiz to‘lovlari(shaklida) xarajatlari		30		45.2		64		87.3
Soliqlar		12		10.7		8.9		6.6
Sof foyda		18		16.1		13.4		9.9
Dividentlar		5.4		4.8		4		3
Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital) o‘zgarishi		12.6		11.3		9.4		6.9
Balans	2019 y		2020 y		2021 y		2022 y		2023 y
Aktivlar	600		720		864		1036.8		1244.2
shu jum., pul va pul ekvivalentlari	10		12		14.4		17.3		20.7
olinadigan schyotlar(debitorlik qarzlari)	40		48		57.6		69.1		82.9
tovar-moddiy zaxiralar	50		60		72		86.4		103.7
asosiy vositalar	500		600		720		864		1036.8
Majburiyatlar	300		407.4		540.2		703.6		904
SHu jum., to‘lovlar uchun schyotlar(kreditorlik qarzlari)	30		36		43.2		51.8		62.2
qisqa muddatli majburiyatlar	120		221.4		346.9		501.7		691.8
uzoq muddatli majburiyatlar	150		150		150		150		150
Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital)	300		312		323.9		333.2		340.1

Endi kompaniyaning 2022 yil oxiridagi balansini tahlil qilamiz. Aytaylik, «Fayz» o‘z sof foydasining 30,0%ini dividendlar sifatida to‘lashni rejalashtirmoqda. SHunday ekan, aksiyadorlik kapitali 6,9 mln. so‘mga oshadi (333,2 dan 340,1 mln. so‘mga). Jami aktivlar 207,0 mln. so‘mni, to‘lanishi kerak bo‘lgan mablag‘lar esa 10,4 mln. so‘mni tashkil etishi kerak. Keyingi davrda kompaniyaga moliyalashtirish uchun qancha mablag‘ kerak bo‘lishini aniqlab olish uchun (ushbu mablag‘larni aksiyalar emissiyasi yoki qarzlar hajmini ko‘paytirish orqali jamlash mumkin) aktivlar o‘sish hajmidan taqsimlanmagan foyda o‘sishi summasi va kreditorlik qarzi o‘sishi summasini ayirib tashlash kerak, yahni:
Endi kompaniyaning 2022 yil oxiridagi balansini tahlil qilamiz. Aytaylik, «Fayz» o‘z sof foydasining 30,0%ini dividendlar sifatida to‘lashni rejalashtirmoqda. SHunday ekan, aksiyadorlik kapitali 6,9 mln. so‘mga oshadi (333,2 dan 340,1 mln. so‘mga). Jami aktivlar 207,0 mln. so‘mni, to‘lanishi kerak bo‘lgan mablag‘lar esa 10,4 mln. so‘mni tashkil etishi kerak. Keyingi davrda kompaniyaga moliyalashtirish uchun qancha mablag‘ kerak bo‘lishini aniqlab olish uchun (ushbu mablag‘larni aksiyalar emissiyasi yoki qarzlar hajmini ko‘paytirish orqali jamlash mumkin) aktivlar o‘sish hajmidan taqsimlanmagan foyda o‘sishi summasi va kreditorlik qarzi o‘sishi summasini ayirib tashlash kerak, yahni:



Kerakli qo’shimcha moliyalashtirish summasi



Taqsimlanmagan foydaning ortishi



Kreditorlik qarzlari summasi ortishi



=

Aktivlar ortishi

=

207.36-6.98-10.37=190.09



-



-





Shunday qilib, aniqlab oldikki, prognoz qilinayotgan kompaniyaga qo‘shimcha 190,1 mln. so‘m kerak bo‘ladi va bu summani kompaniya biror tashqi moliyalashtirish manbaidan olishi mumkin. Jadvalda keltirilgan mahlumotlarga ko‘ra bu summa to‘liqligicha firmaning qisqa muddatli qarzini oshirish orqali olinadi. Natijada qisqa muddatli qarz jami miqdori 501,7 mln. so‘mdan 691,8 mln. so‘mgacha oshadi.
Endi bizga mahlumki, agar 2023 yilda «Fayz» korporatsiyasining sotuvlari hajmi 20%ga oshsa, kompaniya biror tashqi manbalardan yana 190,1 mln. so‘m miqdorida qo‘shimcha mablag‘ qidirishiga to‘g‘ri keladi. Amalda bu muammoni hal etishning quyidagi uchta yo‘li bor:
1.Firmaning qisqa muddatli qarzlarini oshirish (jadvaldagi mahlumotlarga asoslangan vaziyat);
2.Firmaning uzoq muddatli qarzlarini oshirish;
3.Yangi aktsiyalar emissiyasi orqali.
Endi tashqi manbalardan qo‘shimcha moliyalashtirish summasi sotuvlar hajmi oshishi suroatiga qanchalik bog‘liq ekanligini ko‘rib chiqamiz. Bunday bog‘liq(sezuvchan, tahsirchan)likni tahlil qilish usullaridan biri oldingi bo‘limda bayon etilgan tartib(jarayon) sotuv hajmlari o‘sishi surhatlarining turli ko‘rsatkichlaridan foydalangan holda takrorlanishidir. Bu vazifani bajarish juda oson. Buning uchun maxsus kompyuter dasturida elektron jadval modeli tuziladi. Nahmunani “orentice-Hall” nashriyotining mahlumotlar Web-saytida topish mumkin. Bog‘liq (sezuvchan, tahsirchan)likning tahlil qilish natijalarini rasmda ko‘rish mumkin.
4.Firmaning barqaror o‘sishi koeffitsenti.
Mo‘ljallangan sotish hajmiga erishish uchun tashqi moliyalashtirish summasi qanchalik ko‘payishi kerakligini yaqqol ifoda etadi. Biroq bizda qarama qarshi savol ham vujudga kelishi mumkin: tashqi manbalardan faqatgina chegaralangan summani olishi mumkin bo‘lgan sharoitda firmaning sotish hajmi qanchalik tez o‘sishi mumkin?


Tashqi moliyalashtirishning sotish hajmining o‘sish
surhatlari bilan bog‘liqligi

Ko‘rsatkichlar
Sotish hajmining o‘sish surhatlari		0%	5%	10%	15%	20%	25%	30%
Tashqi moliyalashtirish zaruriy summasi	228.85	-9.39	56.43	122.75	189.06	255.38	321.69	388.01

Tashqi moliyalashtirish zaruriy summasi	400
	350
	300
	250
	200
	150
	100
	50
	0
	-50
	-100
		0%	5%	10%	15%	20%	25%	30%
		Sotish hajmining o‘sish surhatlari

Ushbu savolga javob berish uchun kompaniyaning tashqi moliyalashtirish imkoniyatlari quyidagilar bilan cheklanadi, deb faraz qilamiz:
 Firma yangi aktsiyalarni muomalaga chiqarishni rejalashtirmayapti. Demak, firmaning aktsiyadorlik kapitali taqsimlanmagan daromadni ko‘paytirish natijasidagina oshishi mumkin;
 Firma o‘z kapitali va qarz olingan kapital nisbati koeffitsentini oshirishni istamaydi. Demak, taqsimlanmagan daromad o‘sishi natijasida kompaniyaning o‘z kapitali qanday surhatda oshsa, tashqi qarz summasi ham xuddi shu surhatda oshadi.
Bunday sharoitda firmaning o‘z kapitali qancha tez ko‘paysa, firmaning o‘ziham shuncha tezlikda rivojlanadi. Firmaning rivojlanishi undanda tezroq bo‘la olmaydi. O‘z kapitali o‘sishi koeffitsenti barqaror o‘sish koeffitsenti deb ataladi. Barqaror o‘sish koeffitsenti quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

Foydani ushlab turish
koeffitsenti



Kapital daromadliligi koeffitsenti

=



x

Barqaror o’sish koeffitsenti


Barqaror o‘sish tenglamasini keltirib chiqarish
Barqaror o‘sish koeffitsenti = Aktsiyadorlik kapitali o‘sishi surhatlari
Agar firma yangi aktsiyalar chiqarmasa, uning aktsiyadorlik kapitali o‘sishi suroatlari yil boshidagi aktsiyadorlik kapitali miqdoriga bo‘lingan taqsimlanmagan daromad o‘sishi suroatlariga teng bo‘ladi:

Taqsimlanmagan foydani oshishi

Aktsiyadorlik kapitali oshishi sur’atlari



Yil boshiga aktsiyadorlik kapitali

=

Lekin:

Sof foyda

х

Foydani ushlab turish koeffitsenti



Taqsimlanmagan foydani oshishi



=


Foydani ushlab turish koeffitsenti – bu firma sof foydasining aktsiyadorlarga dividend sifatida to‘lanmagan yoki kompaniyaning muhmaladagi aktsiyalarini sotib olishga sarflangan qismi. Taorifga ko‘ra bu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi:

Aktsiyalarni qayta sotib olish koeffitsenti

Dividentlarni to’lash koeffitsenti

Daromadni ushlab turish koeffitsenti

-

-

=

1


Binobarin, o‘rniga qo‘yish usulidan foydalanib quyidagini olamiz:

Foydani ushlab turish koeffitsenti х Sof foyda



Aktsiyadorlik kapitalining o’sish sur’ati

Aktsiyadorlik kapitali

=


yoki boshqacha qilib aytganda:

Aktsiyadorlik kapitalining o’sish sur’ati



Kapital daromadliligi koeffitsenti

=

Foydani ushlab turish koeffitsenti



x


SHu tariqa, biz yana barqaror o‘sish koeffitsentiga ega bo‘lamiz:

Kapital daromadliligi koeffitsenti

Foydani ushlab turish koeffitsenti

Barqaror o’sish koeffitsenti

х ч

=


Barqaror o‘sish tenglamasi qiymati ahamiyati.Firmaning barqaror o‘sish maksimal koeffitsenti uning kapitali daromadliligi koeffitsentiga teng va faqat dividendlar to‘lash koeffitsenti “0”ga teng bo‘lganda, yahni kompaniyaning sof foydasi to‘liqligicha ushlab qolinib, biznesga reinvestitsiya qilingandagina bunday ko‘rsatkichga erishish mumkin. Agar firma o‘z o‘sish surhati o‘zining barqaror o‘sish koeffitsentidan yuqori bo‘lishini istasa, yangi aktsiyalarni emissiya qilishi yoki kreditorlar oldidagi qarz koeffitsentini oshirishi kerak bo‘ladi.


Barqaror o‘sishga misol:

“A” kompaniyasi quyidagi belgilangan koeffitsentlarga ega deylik:

Aktivlar aylanuvchanligi koeffitsenti = bir yilda 0,5 marta;
Qarz olingan kapitalning o‘z kapitaliga nisbati koeffitsenti =1,0;
Dividendlar to‘lash koeffitsenti = 0,4;
Kapital daromadliligi koeffitsenti = 20%.


So‘nggi yilda kompaniyaning sotuvlari hajmi 1,0 mln. so‘mni tashkil etdi. Demak, aktivlar summasi 2,0 mln. so‘mga, qarz olingan va aktsiyadorlik kapitali qiymatlarining har biri esa 1,0 mln. so‘mga teng. Kapital daromadliligi 20,0%ni tashkil etgan, shunga muvofiq ravishda sof foyda 200 000 so‘m bo‘lishi kerak. SHundan 80 000 so‘m dividend sifatida to‘langan, 120 000 so‘m esa yangi aktsiyadorlik kapitali sifatida reinvestitsiya qilingan. Kompaniya qarz kapitalining o‘z kapitaliga nisbati koeffitsenti 1,0 ga teng bo‘lganligi uchun “A” o‘z aktivlarini 240 000 so‘mga va sotuv hajmini esa 120 000 so‘mga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
SHunday qilib, sotuvlar hajmi barqaror o‘sishi koeffitsenti quyidagicha bo‘ladi:



Sotuvlar hajmi barqaror o’sish koeffitsenti

120000



=

12%

=

100%

x



1000000

Agar

xisob-kitob uchun quyidagi formuladan foydalansak, xuddi shu natijani olamiz:

Sotuvlar hajmi barqaror o’sish koeffitsenti



= Kapital daromadliligi koeffitsenti x (1-dividentlarni to’lash )koeffitsenti) =





= 20% x (1-0.4) = 12%

“A” kompaniyasining uch yillik barqaror o‘sish davridagi moliyaviy hisobotlari jadvalda aks ettirilgan:

“A” kopmaniyaning 2020 -2022 yillardagi moliyaviy hisoboti
(mln.so‘mda)

Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot		2020 y	2021 y	2022 y
Sotuvlar hajmi		1000000	1120000	1254400
Sof foyda		200000	224000	250880
Dividentlar		80000	89600	100352
Taqsimlanmagan foydaning o‘sishi		120000	134400	150528
Balans	2019 y	2020 y	2021 y	2022 y
Aktivlar	2000000	2240000	2508800	2809856
Majburiyatlar	1000000	1120000	1254400	1404928
Kapital	1000000	1120000	1254400	1404928