14-мавзу: менежментда бошқарув усуллари ва услублари режа

4.3.Меҳнат унумдорлиги даражасини ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни аниқлаш тартиби.
Қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлиги, ходимларнинг бир бирлик вақтда маълум бир миқдордаги маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарф қилган аниқ меҳнат қобилиятини акс эттирувчи, иқтисодий категориядир. Алоҳида турдаги қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришда меҳнат унумдорлигини ҳисоблаш учун, натурал бирликда, яъни сентнерда ҳисобланилади. Алоҳида (деҳкончилик, чорвачилик) тармоқларида ёки бутун қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлигини ҳисоблаш учун, улар турли маҳсулот бўлганлиги учун, қиймат шаклида пулда ҳисобланилади. Бу мақсад учун жорий ёки харид, шунингдек таққослама баҳолардан фойдаланилади. Турли шаклдаги хўжаликларда, қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулоти қийматини ҳисоблашда жорий баҳолардан фойдаланилади. Бир неча йиллик маҳсулот қимматини динамикада ўрганишда таққослама баҳолар қўлланилади.
Таъкидлаш керакки, қишлоқ хўжалигида пулда баҳоланган ялпи маҳсулот кўрсаткичини меҳнат унумдорлигини ҳисоблаш учун фойдаланиш меҳнат харажатлари самарадорлиги ҳақида етарли даражада тўлиқ ва объйектив тасаввур бермайди. Чунки ялпи маҳсулотда такрорий ҳисоб-китоблар, маҳсулотнинг товар бўлмаган қисми қийматининг пасайтирилиши, материал си ғимининг таъсири ва бошқалар каби камчиликлар борки, улар меҳнат унумдорлиги даражасини ва динамикасини бузиб кўрсатади. Бу эса маҳсулотнинг меҳнат си ғимини пасайтиришга ва сифатини оширишга ундамайди. Қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлигини анча аниқ ҳисоблаш учун ялпи маҳсулот(ЯМ)дан эмас, балки соф маҳсулот(СМ)дан фойдаланиш тавсия этилади. Чунки янгидан яратилган қийматда такрорий ҳисоб-китоблар ва моддий харажатларнинг таъсири камаяди. Соф маҳсулот кўрсаткичидан фойдаланиб, меҳнат унумдорлигини ҳисоблаш алоҳида бир хўжаликда меҳнат харажатлари самарадорлигининг аниқ даражасини акс эттиради. Ҳозирги шароитда бу кўрсаткич иш кучидан фойдаланиш самарадорлиги кўрсаткичлари тизимида биринчи даражали аҳамият касб этади.
Меҳнат унумдорлигини ҳисоблашда меҳнат харажатларини ўлчаш учун иш вақтининг давомийлигидан фойдаланилади. Қишлоқ хўжалигида иш вақти бирлиги сифатида, соф иш вақти харажатларини акс эттирувчи, киши/соатлари, бир ходимнинг иш куни(киши/кунлари) ва йил давомида иш вақтини йи ғиндисини акс эттирувчи, ходимларнинг ўртача йиллик сонидан фойдаланилади.