14-мавзу. Меҳнат бозори ва корхоналардамеҳнат ресурсларидан фойдаланиш


Меҳнат қилиш ва дам олиш ўртасидаги боғлиқлик



Download 88,43 Kb.
bet3/8
Sana25.02.2022
Hajmi88,43 Kb.
#272532
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
16-мавзу (1)

Меҳнат қилиш ва дам олиш ўртасидаги боғлиқлик. Ҳар бир ишчи олдидаги масала, бу қанча ишлаб, қанча дам олиш муаммосидир. Агар суткада 24 соат бўладиган бўлса, ишчи 24 соат ишласа, у М сўмга тенг бўлган максимал даромад олиш мумкин. (13.5-расм).
Агар у ишламаса, унинг максимал дам олиши бир суткага, яъни 24 соатга тенг бўлади. Ишчининг «даромад ва бўш вақти» бюджет чизиғини MN чизиғи орқали ифодалаш мумкин. Маълумки, ишчи ҳар доим суткасига 24 соат ишлавермайди. Табиийки, ишчининг
Даромад,
(сўм)

М

Бир суткадаги иш вақти, соат /кун
13.5-расм. Иш вақти ва дам олиш ўртасидаги боғлиқлик
иш вақти чегараланган бўлади, у маълум вақт дам олиб, ўзининг ишлаш қобилиятини тиклаш керак бўлади. Бундан ташқари, дам олиш уни маънавий ўсишини таъминлайди. Демак, ишчи маълум вақт ишлаб, маълум миқдорда нафолса (даромад олса), у маълум вақт дам олганда ҳам қандайдир наф олдаи (маънавий ўсиш, завқланиш). Демак, ишчини қанча вақт ишлаб, қанча вақт дам олиши кераклиги тўғрисидаги масалани қуйидагича қуйиш мумкин:
Ишчининг ишлаш вақти ва дам олиш вақтидан боғлиқ нафлик функциясини қуйидагича ёзамиз:
U = U (1,T),
бу ерда U – нафлик функцияси; t – иш вақти; Т – дам олиш вақти.
Демак, ишчи суткадаги 24 соатни иш вақтига ва дам олиш вақтига шундай тақсимлаши керакки, натижада у максимал наф олсин:
U = U (1,T), max.
Қуйидаги шарт бажарилган:
t + T ≤ 24.
Ушбу масаланинг оптимал ечимини график орқали аниқлаймиз (13,6-расм).
Расмдан кўриш мумкинки, масаланинг ечими мувозанат нуқта Е
о рқали аниқланиши мумкин. Нафлик функциясининг бефарқлик чизиғи U2 бюджет чизиғини Е2 нуқтада кесиб ўтади. Оптимал ечимга кўра, дам олиш вақти tЕ соатга тенг, иш вақти ТЕ = 24 - tЕ. Ишчининг бир соатлик иш ҳақи W сўмга тенг бўлса, унинг умумий даромади қуйидагича топилади:
Даромад
(сўм)

М
U1

U2
U3

R
(а N Умумий соат/ кун вақт 24


13.6-расм. Нафлик функциясининг максималлаштириш
RE = W (24 - tE). (8)
У ҳолда буюджет чизиғи ётиқлиги максимллаштириш
tga = (9)
Ишчи нафлик функциясини максималлаштиради, агар бўш вақт билан даромадни чекли алмаштириш нормаси MRSLR иш ҳақи W га тенг бўлса, МRSLR = W.
Фараз қилайлик, иш ҳақи ставкаси W0 дан W1 га ошди. Бюджет чизиғи NM1 ҳолатга силжийди (13.7-расм).
Агар биз M1 N бюджет чизиғига параллел бўлган ва U2 бефарқлик чизиғи билан кесишадиган АВ буюджет чизиғини ўтказсак, даромад ва ўрнини босиш самарасини аниқлашимиз мумкин.
Ўрнини босиш самараси бўш вақтни қисқариши ва иш вақтининг ортиши натижасида даромаднинг ўсиши билан ифодаланади, яъни, маълум миқдорлаги бўш вақт иш вақти билан алмаштирилади. 13.7-расмда бу t2 дан t0 га силжишини ифодалайди, яъни, иш вақти Т1 = 24 – t2 ва Т2 = 24 – t0 гача ошади. Лекин, даромаднинг ортиши билан бирга дам олишнинг – шахснинг маънавий ўсиши учун керак бўладиган бўш вақтнинг ҳам қиммати ошади. Даромад самараси (бўш вақтнинг ортиши) тескари йўналишда бўлиб, у t0 t1 оралиқ билан ифодаланади (t0 t1). Натижавий ўзгариш t01 t2 оралиққа тенг.
W M1
A
E1
R1 U1

M E0


R0 U2

R2 E2


10 t1 t2
N
13.7-расм. Ўрнини босиш самараси ва даромад самараси, 0t, 0t, 0t2 лар бўш вақт,
t0Nва t2N лар иш вақти.
Иш ҳақининг бундай ўсишида ўрнини босиш самараси даромад самарасидан юқори бўлади. Бундан шу келиб чиқадики, биринчидан, иш ҳақининг ўсиши, иш вақтини ортишига олиб келади, иш ҳақининг ўсиши, иш вақтини ортишига олиб келади; иккинчидан, индивидуал шахснинг меҳнат таклифи мусбат ётиқликка эга (13.8-расм).
Даромаднинг янада ошиб бориши барча шахсларни ҳам дам олиш вақтини қисқартириб, иш вақтини оширишга ундайверади. Дам олиш вақтининг қисқариб бориши, уни шахсс учун бўлган қимматини оширади. Юқорида эслатиб ўтганимиздек, суткасига 24 соат
W,
сўм/соат
SL

W2

W1


24-t2 24-t1 Бир кундаги соатлар


13.8-расм. Иш ҳақининг ўсиши натижасида иш вақтининг ўсиши
лаш маънога эга эмас. Бўш вақтни қимматини ошиб бориши шунга олиб келадики, даромад самараси, ўрнини босиш самарасидан ошиб кетади (13.9-расм). Натижада иш вақти T2 = 24 – t2 дан T1 = 24 – t1 гача қисўаради.

Даромад
(сўм)


M1
A
M

R1
R0 E1
E0
U1
R2
E2
Умумий вақт t0 t2 t2 N
0 В соат/кун
13.9-расм. Даромад самараси ўрнини босиш самарасини ортиқ бўлган ҳол, 0t0, 0t1, 0t лар бўш вақт, t0 N, t0 N t2 ва лар иш вақти.
Шахснинг бўш вақти эса Оt2 дан Оt1 га ўсади. Бўш вақт қимматини ортиши, иш ҳақи ошганда индивидуал шахснинг меҳнат таклифи чизиғи манфий ётиқликка эга бўлади (13.10-расм).

Download 88,43 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish