14-mavzu. Mehnat tarbiyasi ma’naviy tarbiyaniig negizi

1. Ta`lim va tarbiya printsiplari. Ta`lim va tarbiya tushunchalari bir-biriga

chambarchas bog`liq tushunchalar bo`lganligi sababli pedagogikadagi ta`lim va

tarbiya printsiplarini ham birgalikda ko`rib chiqamiz.

Pedagogikada fan sifatida asosiy qoidalar, g`oyalar mavjud. Bu g`oyalar

ta`lim samaradorligini, qo`yiladigan talablarning izchilligini ta`minlaydi. Ta`lim va

tarbiya printsiplari jamiyat ijtimoiy ehtiyojlaridan kelib chiqib pedagogika

nazariyasi va amaliyoti yutuqlariga ko`ra o`zgarib, takomillashib boradi.

Tarixda pedagogika printsiplarini aniqlash bo`yicha turlicha yondoshuvlar

mavjud bo`lgan. Masalan: XVI asrda YA.A.Komenskiy ta`lim printsiplarini

tabiatga qiyoslab o`rganishni ya`ni, o`quvchilarga tabiat qo`ynida bevosita ta`lim

berishni, tabiatda qanday mutanosiblik bo`lsa ta`limda ham xuddi shunday

mutanosiblikka erishishni taklif etadi. 17-XVIII asrlarda madaniy jihatlardan

mutanosiblikka erishish printsiplari ilgari suriladi. Hozirda ta`limning ilmiylik

printsipi, o`quvchilar imkoniyatlari va yosh xususiyatlarini hisobga olish printsipi,

ko`rgazmalilik printsipi, ta`limda muntazamlilik va davomiylik printsipi,

ta`limning hayot bilan bog`liqligi, ta`lim jarayonida o`quvchilarning faolligi va

ongliligi, ta`lim va tarbiyaning tarbiyaviy xarakteri kabi ko`pgina printsiplari

mavjud.

O`zbekiston Reslublikasining Prezidenti I. A. Karimov e`lon qilgan bozor

iqtisodiyotiga o`tishning tamoyillarini faqat O`zbekiston Respublikasigagina xos

mustaqil yo`lini ta`limning barcha jabhalariga singdirish darkor. Buning uchun

Respublikamiz sotsial-iqtisodiy rivojlanishga oid ko`rsatkichlar, iqtisodiy yil

yakunlariga oid fakt va materllar, yanglilk ijodkorlari haqidagi ocherklardan

foydalanish yaxlit natijalarga olib keladi.

Ta`limda tushunarlilik printsipi. O`qituvchining tarbiyasi sifatidagi asosiy

funktsiyalaridan biri fan temalari bo`yicha darslik, dastur, o`quv qo`llanmalari,

ilmiy-ommaviy va boshqa adabiyotlarda tarqalib yotgan axborotni to`plab, undan

kerakli mazmunni tanlab olib, uni o`quv materialiga ayaltirishdan iborat.

Ta`limda onglilik va aktivlik printsipini amalga oshirish ham bilish

jarayonining psixologik asoslariga to`la-to`kis tayanadi. Tartib va qoidalar yaxshi

o`zlashtirilsada, ayrim hollarda shu bilimlarni bevosita qo`llash jarayonida

o`quvchilar qiynalishi mumkin.

O`quvchi

tushunarli bo`lishi uchun kitob va boshqa manbalardagi rasmlarni ko`rsatar

ekan o`quvchilarda aktiv munosabat tug`diradi va o`zlashtirshi lozim bo`lgan

material to`g`risida idrok xosil qildiradi. Konkret materiallardan olingan taassurot

bolalar tafakkurini uyg`otadi.

Ta`lim printsiplarini qarab chiqishni yakunlay turib, faqat ularning bir-birini

to`ldirishi, bir-biriga muvofiq bo`lishigina ta`lim turi, vositalari, uslublari, tarkibiy

tuzilishi va maqsadlarini muvaffaqiyatli belgilasini ta`kidlab o`tmoqchimiz. U yoki

bu printsipni muxim deb ko`rsatish mumkin emas, chunki bir xil ta`limiy va

tarbiyaviy maqsadlarning xal etilishi boshqalarning hisobiga bo`lganligi sababli

umumiy samaradorlikning pasayishini keltirib chiqaradi.

Xuddi shuningdek, ayrim printsiplarni etarli darajada baholamaslik ta`lim

samaradorligini pasaytiradi, ta`lim printsiplarini yaxlit, mushtarak holda

qo`llashgina zamonaviy maktab vazifalarini muvaffa-qiyatli hal etish imkoniyatini

yaratadi.