|
Ijtimoiy sohadagi mamlakat iqtisodiy xavfsizligini keltirib chiqaruvchi sabablarning eng muhimlarini quyidagilardan iborat:
Ijtimoiy ziddiyatlar o’z mohiyatiga ko’ra hamisha siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy o’zgarishlarni harakatlantiruvchi kuch bo’lib xizmat qiladi. O’zgarishlarning qay tarzda borishi yoki bo’lmasa, keskin shakllarga kirishi: ijtimoiy noroziliklar, stixiyali portlashlar, fuqarolar urushlari va inqirozlar tusini olishi to’planib qolgan ijtimoiy muammolarning qay darajada keskinligiga, hukmron tuzilmalarning bu muammolarni hal qila olishi yoki hal qila olmasligiga bog’liq.
Islohotlarning mohiyatiga to’ralarcha putur yetkazish, ijtimoiy adolatni buzish, hokimiyatning turli pog’onalaridagi korruptsiya aholining tang ahvolini yanada yomonlashtiradi va oqibatda jiddiy, ijtimoiy ziddiyatlarga olib kelishi ham mumkin.
Keng ko’lamdagi uzoq muddatli isloh qilish jarayonining dastlabki bosqichini eng qiyin, ijtimoiy portlash xavfi bo’lgan bosqich deb atagan. CHunki o’tish davri ko’p hollarda bir qancha hal etilmagan ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi va ular zamiridagi larzaga soladigan kuchni o’zida saqlab turadi.
Innovatsion iqtisodiyotga o’tish sharoitida kishilarning eskicha va yangicha fikrlashlari o’rtasidagi, o’tmish va hozirgi zamondagi qadriyatlar tizimi o’rtasidagi ziddiyatlar yanada keskinlashadi. Aholi daromadlari o’rtasidagi farqlarga quyidagi holatlar tahsir ko’rsatmoqda:
iqtisodiyotning turli sohalarida, mamlakatning turli mintaqalarida daromad olish imkoniyatlarining barobar emasligi;
mamlakatning 60 %dan ortiq aholisi yashayotgan qishloq joylardagi yashirin ishsizlik hamda kichik va o’rta biznesning yetarli darajada rivojlanmayotganligi salbiy tahsir ko’rsatmoqda. Oilalarning pul daromadlari tarkibida 47%ga yaqini turli shakldagi tadbirkorlik va xususiy mehnat faoliyatiga to’g’ri kelmoqda.
Aholi turmush darajasi barqaror o’smoqda. SHu boisdan O’zbekistonda aholi turmush darajasiga va hayot sharoitlari bilan bog’liq ijtimoiy tahdidlar birmuncha kamaydi1. Yana bir muhim ijtimoiy tahdid real ishsizlik hisoblanadi. Iqtisodiy faol aholi ichida ishsizlik darajasi 10%dan oshib ketsa, u iqtisodiy tahdidni vujudga keltiradi. Ishsizlikning vujudga kelishi bozor iqtisodiyoti qonuniyatlaridan biridir. Ammo ishsizlik tufayli kambag’allik, hatto qashshoqlik, jinoyatchilik, narkomaniya va shunga o’xshash ijtimoiy ofatlar, ijtimoiy norozilikning kelib chiqishi tabiiydir.
Ammo aholi turmush darajasini oshirishda mahlum muammolarni hal yetish taqozo yetiladi. Jumladan, turli iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha ishchi va xizmatchilarning o’rtacha ish haqlari keskin farqlanmoqda. Qishloq xo’jaligida band bo’lgan xodimlar ish haqlari o’rtacha respublika darajasiga nisbatan 60%dan ortiqni tashkil yetib, sanoatdagi o’rtacha ish haqiga nisbatan bir necha barobarga kam. Bunday tafovut keskin bo’lib, mahlum iqtisodiy tahdidni keltirib chiqaradi. SHuningdek, ijtimoiy xizmat ko’rsatish sohalarida, yahni sog’liqni saqlash, tahlim, madaniyat va sanhat sohalaridagi xodimlarning o’rtacha oylik ish haqlari o’rtacha respublika darajasining 60-80% ini tashkil yetmoqda. Vaholanki, ushbu tarmoqlarda xodimlarning bilim, kasb-malaka darajalari boshqa tarmoqlardagilarga nisbatan ancha yuqoridir.
Yana bir muhim ijtimoiy tahdid real ishsizlik hisoblanadi. Iqtisodiy faol aholi ichida ishsizlik darajasi 10% dan oshib ketsa, u iqtisodiy tahdidni vujudga keltiradi. Ishsizlikning vujudga kelishi bozor iqtisodiyoti qonuniyatlaridan biridir. Ammo ishsizlik tufayli kambag’allik, hatto qashshoqlik, jinoyatchilik, narkomaniya va shunga o’xshash ijtimoiy ofatlar, ijtimoiy norozilikning kelib chiqishi tabiiydir.
Ushbu iqtisodiy tahdidning yana bir xususiyati respublika qishloq xo’jaligida ortiqcha bandlikning mavjudligi hisoblanadi. CHunki bu mehnat resurslaridan ekstensiv, unumsiz foydalanishga oxir-oqibatda ishlab chiqarish samaradorligining pasayishiga olib keladi. Hozirgi davrda qishloq xo’jaligida ortiqcha ishlab chiqarish natijalariga ziyon yetkazmagan holda bo’shatib boshqa sohalarga o’tkazish lozim bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
