14 мавзу аштархонийлар даврида бухоро хонлигида ижтимоий-иқтисодий ҳаёт

3. Аштархонийлар даврида ҳарбий соҳа ва суд ишлари 
Аштархонийлар даврида ўзаро урушлар, ташқи кучлар ҳужуми (кўчманчи 
қозоқлар, Хива хонлиги, Эрон шоҳларининг босқинчилик юришлари) одатий 
бир ҳолга айланиб қолган бўлсада, мамлакатда ҳарбий соҳада жилдий 
ўзгаришлар, ислоҳотлар олиб борилмади. Ўз даври учун замонавий бўлган 
ҳарбий қурол-яроғлар, замбараклар билан қўшиннинг таъминланиши ўта ёмон 
аҳволда эди. 
Қўшин тузилиши, жанг олиб бориш услубида шайбонийлар даврига 
хос ҳарбий тартиб-қоидалар сақланиб қолинди. Лекин ўз самарадорлигини 

---

тобора йўқотиб бораётган бу ўрта аср ҳарбий жанг тартибларини ҳам 
аштархонийлар қўшини етарли ўзлаштира олмаганлишни кўрамиз.

Мамлакатдаги ички низоларга, сепаратик кучларга, ташқи душманлар 
ҳужумига тўсиқ қўя оладиган доимий қудратли ҳарбий қўшиннинг барпо 
этилмаганлиги,

қўшин таркибига урушлар пайтида оддий фуқароларнинг кенг жалб 
этилиши,

уюшган марказий ҳарбий қўмондонликнинг йўқлиги ва бошқа сиёсий-
иқтисодий сабаблар туфайли Аштархонийлар даврида Бухоро хонлиги ҳарбий 
жиҳатдан ўта заифлашиб кетди. 
Натижада, хонлик ҳудуди қисқариб борди. Шайбонийлар даврида Бухоро 
таркибига кирган вилоятлар, катта ҳудудлар қўлдан бой берилди. Фақат 
Имомқулихон давридагина қўшиннинг жанговар қобилиятини оширишга 
бирмунча эришилди холос. 
Бу даврда шайбонийлар давридаисдек ижтимоий табақалар сақланиб 
қолган бўлса-да, уларнинг мавқеида ўзгаришлар кўзга ташланади. Расман олий 
табақа ҳисобланган хон ва йирик сарой амалдорлари кўп ҳолларда ҳарбий-
маъмурий мансабдорлар, вилоят ҳокимлари, йирик қабила бошлиқлари фикри 
билан ҳисоблашишга мажбур бўлиб, бу уларнинг ижтимоий аҳволини деярли 
тенглаштириб қўярди. Бу даврда Жўйбор хўжаларининг авлодлари бўлган 
уламолар ва бошқа диний амалдорларнинг ижтимоий ҳаётдаги мавқеи янада 
ошди. Асосий солиқ тўловчи бўлган ижтимоий табақа – раиятнинг аҳволи 
оғирлашиб борди. Бу даврда ижтимоий пиллапоянинг энг пастида турган 
қулларнинг, айниқса, сарой хизматчи қулларининг мавқеи ошиши учун 
имкониятлар кенгайди. Хонга ва бошқа йирик сарой амалдорларига тегишли 
бўлган қуллар, баъзи ҳолларда ўз салоҳияти билан саройдаги йирик амалдорлар 
қаторидан ўрин олишга ҳам муваффақ бўлган. Кўпгина хонларнинг шахсий