14-mavzu. Aholi statistikasi

14-mavzu. AHOLI STATISTIKASI

Reja:

1. 
   Aholi va uni statistik o’rganish.
   
2. 
   Aholining sonini hisoblash.
   
3. 
   Aholi tarkibini o’rganish.
   
4. 
   Aholi harakatiga baho berish.
   
5. 
   Aholi istiqboldagi sonini aniqlash.
   

1. Aholi va uni statistik o’rganish
Aholi statistikasi statistikannng eng qadimgi tarmog’i hisoblanadi, qadimgi dastlabki hisob operastiyalari xarbiy va xo’jalik maqsadlarida aholini xisobga olish bilan bog’liq holda olib borilgan. Ko’plab ma’lumotlarni o’rganish natijasida aniqlangan qonuniyatlar biriichi marta aholining tug’ilishi va o’lishi bilan bog’liq jarayonlarda aniqlangan.
Hozirgi kunda ham aholi har tomonlama tadqiqotlar ob’ekti hisoblanadi, chunki aholi ishlab chiqarish jarayonining bovosita ishtirokchisi va bu jarayon natijasining iste’molchisi ham hisoblanadi. Hozirgi kunda aholini, jamiyatda ro’y berayotgan jarayonlarni, turmush sharoitlarini statistik o’rganishga qiziqish ortib bormoqda.
Aholi statistikasining o’rganish ob’ekti ma’lum xududda yashovchi odamlar yig’indisi hisoblanadi. Xar qanday mamlakatning aholisi o’z tarkibi bo’yicha bir xil emas va u vaqt bo’yicha o’zgaruvchan, shuning uchun aholining yashash qonuniyatlari, uning tarkibiy uzgarishlari va boshqalar aniq shart-sharoitlarni hisobga olgan holda o’rganilishi kerak.
Uzbek tilining izoqli lug’atida salohiyat iborasini biror bir kishiga nisbatan qobiliyat, iqgidor ma’nosida izoqlangan. Masalan, katta salohiyatga, qobiliyatga ega bo’lgan iqgidorli, salohiyatli kadrlar.
Biror bir mamlakat yoki region salohiyati deganda mazkur mamlakatning sostial-iqtisodiy potenstiali, uning qudrati, milliy boyligi tushuniladi (1-hizma).
S
ostial tushunchasi bevosita aholi, uning turmush tarzi va darajasi qamda intellektual salohiyati bilan bog’langan. Shu nuqgai nazarda» sostial salohiyat deganda aholi soni, tarkibi, dinamikasi va uning intellektul, iqtidori tushuniladi.
Inson, oila va mehnat resurslarisiz qech kdnday iqtisodiyot bo’lgan emas va bo’lmaydi qam. Iqtisodiyotning o’zi odamlar bilan birga yuzaga kelib, ularning ta’siri osgida rivojlanib kelgan.
Aholining iqtisodiyotdagi roli kuyidagilar bilan belgilanadi:
aholi — bu ishlab chiqaruvchi va xizmatlar Ko’rsatuvchi. U butun boyliklarni yaratuvchi kuchgina emas, u — ma’naviy boyliklarning birdan-bir va bitmas tuganmas manbaidir; aholi — bu asosiy iste’molchi. Bu jiqatdan u makroiqtisodiyotdagi muqim nisbatlardan bo’lgan iste’mol va jamg’arma fondlariga o’z ta’sirini o’tkazadi. Iste’mol fondining salmog’i bevosita aholi soniga, ularning daromadlariga, sostial infrastrukturaning taraqqiyot darajasiga bog’liq; aholi — bu iqtisodiyotni boshqaruvchi.
Aholi qam son, xam sifat jixdtidan o’zgarmasdan bir nuqgada turaveradigan, tarixiy tarakqiyotga befarq qaraydigan muayyan narsa emas. U ishlab chikarish usuli, iqgasodiytazim sharoitiga muvofiq ravishda o’zgarib boradi va o’z navbatida, iqtisodiy tarakqiyotga ta’sir ko’rsatadi.