14- mavzu: Matematik tasavvurlarni shakllantirish metodikasini o‘qitishning tashkiliy shakllari reja maktabgacha tarbiya kollejida «maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavurlarni shakllantirish metodikasi»

1 qism: Bolalarni archachalarning ko‘pligiga jalb qilaman. Keyin esa bitta archacha olib bolalardan menda nechta archacha borligini so‘rayman, ulardan javob olgan har bir bolani bittadan archacha olishga taklif etaman va ularning har biridan nechta archacha olganligini so‘rayman. Hammalari archachalarni olib bo‘lganlaridan so‘ng stolda bitta ham archacha qolmaganligini " ta’kidlayman va bolalarga archachani ko‘zdan kechirishni taklif qilaman. Bolalardan archachalarning rangini, har birida nechtadan archacha borligini savollar berib so‘rayman, so‘ng umumlashtiraman.
Hamma bolalarda bittadan archacha borligini stol ustida bitta ham archacha qolmaganligini ta’kidlayman va bolalarga hammalari birgalikda birorta ham archacha qolmaganligini aytishni taklif qilaman. SHundan so‘ng hamma bolalarga bittadan archachani stol ustiga olib kelib qo‘yishlarini aytaman va bolalarning har biridan nechta archacha qo‘yganligini so‘rayman. SHundan so‘ng archalar ko‘payib qolganligini ularga tushuntiraman. Oxirida esa archalar ko‘pligini aytib yakunlayman.
2 qism: Bunda xuddi shunday mashqni quyonchalar bilan o‘tqazib, bolalarni gruppadagi predmetlarning hammasi uchun umumiy bilishlarni ko‘ra bilishga o‘rgataman. Ulardan archacha va quyonchalar rangini so‘rayman. Ularning javoblaridan xulosa qilaman.
Pedagogik ishning hisoboti va analizi
Hayot gruppadagi ta’lim tarbiyaviy jarayonni analiz qilishni, uning sifat va samaradorligini aniqlashni talab qiladi. Mashg‘ulot aniq bolalar va alohida olingan har bir bola programma materialini qanday egallaganligi (topshiriqlarni hamma uddaladimi, kim uddalay olmadi, sababi nimada, bu bolalarga tatbiqan harakatlarning qanday individual programmasini mo‘ljallash, yo‘q bo‘lgan va orqada qolgan bolalarga etishib olishlarida qanday yordam berish, mashg‘ulotda boallarning aktivligi qanday bo‘lganligi) qayd etiladi, bolalar intellektlari, xotiralari, idroklarida qanday siljishlar tashlanganligi, ularning yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklari nimalarda ifodalanganligi, ta’lim tarbiya jarayonini o‘stiruvchi hamda tarbiyalovchi ahamiyat kasb etgan-etmaganligi aks ettiriladi.
Bolalarning yutuqlari maksimal darajada ob’ektiv baholanishi kerak, chunki haqiqiy ahvolni analiz qilishgina maktabgacha yoshdagi bolalarga bundan keyin ta’lim va tarbiya berish usullarini aniqlash uchun asos bera oladi. SHuning uchun tarbiyachi faqat o‘zining taasurotlariga asoslanmasligi, balki bolalar faoliyati (rasm, yasalgan narsa, bolalar hikoyalari va shu kabilar)ning natijalaridan foydalanishi lozim. Nimalar egallanmaganligi, kimlar va nima egallanmaganligi albatta hisobga olinishi kerak. Masalan, kichkintoylarning nutqlarnni o‘stirish va ularga savod o‘rgatish mashg‘ulotlaridagi faoliyatlarini analiz qilishda bolalarning predmet va hodisalar haqidagi bilim va tasavvurlarining cifati, ularning nutqiy ko‘nikmalari, ifoda vositalaridan foydalanish, so‘z yasash, so‘zni o‘zgartirish malakalari, so‘zning tovush strukturasini farqlashning rivojlanganligi va shu kabilarga e’tibor berish zarur.
Bolaning ta’limda orqada qolish sabablari analiz qilinar ekan, tarbiyachilarning ishlarini kuzatish, ularga bu hodisalar sabablarini aniqlashlarida ko‘maklashish, alohida-alohida o‘qitishni uyushtirishda va bolalarga individual yondashishni amalga oshirishda foydali maslahatlar berishi kerak.


Pedagogik masala №
Bolalar bog‘chasining mudirasi ertalab gruppalarning ishga tayyorgarligini tekshira turib, bitta tarbiyachida matematika mashg‘uloti uchun hamma materialning stol ustida turganini ko‘rdi. Navbatchilar geometrik shakllarni konvertlarga solayaptilar, rangli qalam va daftarlarning bor yo‘kligini tekshirdilar.
Ikkinchi tarbiyachi o‘z o‘rnida yo‘q edi, u metodik kabinetda sanash uchun o‘yinchoqlar tanlayotgan edi, keyin esa gruppada sanoq zinachasini qidirdi. Uchinchi tarbiyachi esa mashg‘ulot uchun materialni taxlayotgan edi, bolalar bu vaqtda o‘yin bilan mashg‘ul bo‘ldilar.
MTM bolalariga matematikadan samarali ta’lim berish bulajak tarbiyachi maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun ishlab chiqilgan «Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematika tasavvurlarni shakllantirish» kursini o‘qish metodikasini egallab, chuqur o‘zlashtirib olmog‘i zarur.
YOsh avlodii o‘z xalqi, jamiyati va yurtiga fidoiylik ruhida kelajak taqdiri uchun mas’ullikni his eta oladigan, boy milliy madaniy merosimiz va qadriyatimizga hurmat va asrab avaylash ruhida tarbiyalash jamiyatimiz oldida turgan kechiktirib bo‘lmas vazifa ekan, bunda barcha ta’lim tarbiya ishi bilan shug‘ullanuvchi xodimlardan katta katta ishlarni bajarishni talab etadi.
1. O‘zbekiston Respublikasi kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (1997 y) uzluksiz ta’limni bir butun tizimini yaratish vazifasini ilgari surdi va mutaxassislar tayyorlash sifatiga qo‘yiladigan talablarni yanada oshirdi. YAna shunga bog‘liq holda Respublikadagi pedagogika oliy o‘quv yurtlaridagi ta’lim tarbiya jarayonini takomillashtirish masalasi dolzarb masalaga aylandi.
Maktabgacha tarbiya mutaxassislarini tayyorlash tizimida «Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish asoslari va metodikasi» kursi muhim o‘rin tutadi. So‘ngi yillarda mamlakatimizda bolalar MTMsida matematika o‘qitish butun tizimida o‘z ko‘lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bo‘lgan o‘zgartirishlar amalga oshiridsi.
Maktab oldiga yangi maqsadlarning qo‘yilishi bilan MTMda matematik ta’lim berish mazmunining tubdan o‘zgarishiga olib keldi.
MTM bolalariga matematikadan samarali ta’lim berish bo‘lajak tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ishlab chiqilgan «Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish» kursini o‘qish metodikasini egallab, chuqur o‘zlashtirib olmog‘i lozim.
2. Bolalar MTMsida matematik ta’lim berish metodikaning predmeti quyidagilardan iborat:
1. Matematika o‘qitishda ko‘zda tutilgan maqsadlarni asoslash. Nima uchun matematika o‘qitiladi, o‘rgatiladi?).

2. 
   MTMda matematika o‘qitish mazmunini ilmiy ishlab chiqish. (nimani o‘rgatish?). Bolalarga bilimlar qanday berilganda, bu bilimlar fan, texnika va madaniyatninig hozirgi zamon rivojlanishi talablariga mos keladigan bo‘ladi.
   
3. 
   Matematika bilim berish metodlarini ilmiy ishlab chiqish (qanday o‘qitish kerak?), ya’ni bolalar hozirgi kunda zarur bo‘lgan bilimlarni, malakalarni, ko‘nikmalarni va aqliy faoliyati, qobiliyatlarini egallab oladigan bo‘lishlari uchun o‘quv ishlari metodikasi qanday bo‘lishi kerak? Matematik bilimlarni egallash jarayonida bolalar shaxsining garmonik rivojlanishi va shakllanishini amalga oshirish uchun qanday o‘qitish kerak?.
   

4. 
   Matematik bilim berish vositalarini darsliklar, didaktik materiallar, ko‘rsatma qo‘llanmalar va texnik vositalarni ishlab chiqish (nima yordamida o‘qitish).
   
5. 
   Ta’limni tashkil qilishni ilmiy ishlab chiqish (darsni va ta’limning mashg‘ulotdan tashqari shakllarini qanday o‘tkazish? Mashg‘ulot ishlarini qanday tashkiliy metodlarda o‘tkazish kerak? Mashg‘ulot jarayonidagi ta’limiy va tarbiyaviy masalalarni qanday qilib samaraliroq hal qilish kerak?).
   

Bolalarga bilim berish maqsadlari, metodlari, vositalari va shakllari metodik tizimning asosiy komponentlaridir.
2. Matematika fani oldida turgan maqsadlar: umumiy ta’lim, amaliy va tarbiyaviy maqsadlaridan iboratdir.
Kursning asosiy vazifalari:
1. Maktabgacha tarbiya muassasalarida talabalarda matematika elementlari bilan ta’limning nazariy asoslarini bolalarning matematik rivojlanishini ruhiy xususiyatlarini bilishning mazmuni va metodikasini shakllantirish.
2. Talabalarda bolalar MTMsida ta’lim jarayonining matematika elementlari bilan tashkil qilishning kasbiy ko‘nikmasini rivojlantirish, mashg‘ulotlarni rejalashtirish, matnlarni to‘zij va tahlil qilish: metodik usullar va ta’limiy o‘yinlar to‘plash: ularning mazmuni va metodlari bilan ishlashni tahlil qilish.
Z.Talablarni maktab bilan oilaning uzviy bog‘liqlikda bo‘lishini o‘rnatishga o‘rgatish.
Talabalarni ushbu kurs bo‘yicha maktabgacha ta’lim kollejida ishlash mazmuni va shakllari bilan tanishtirish.

1. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishning vazifalari (ta’limiy va tarbiyaviy) o‘qitish mazmuni va yo‘llarining umumiy tavsifi.
   

Bolalarning matematik tushunchalarini muvoffakiyatli uzlashtirishi,
ularning idrokini, ya’ni sensor tuygularini ustirish bilan bevosita boglikdir.
Umumlashtirish va abstraktlashtirish kobiliyati real predmetlarning
xususiyatlarini aniklash va shu xususiyatlarga karab mazkur predmetlarni bir-biriga takkoslash va gruppalarga ajratish asosida usib boradi. SHuning uchun bola maktabga borgunga kadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun bolalar bogchasidagi barcha ukuv-tarbiya ishlari bilan uzviy ravishda boglab maxsus ish olib boriladi.
Matematik bilimlar bolalarga ma’lum sistema va izchillikda berilishi, bunda yangi bilim kamrok mikdorda, ya’ni bolalar uzlashtirib oladigan darajada bulishi kerak. SHuning uchun xam bir vazifa bir kancha mayda kismlarga bulinib, ular birinketin urganib boriladi.
Tarbiyachi xar bir yosh gruppasining programmasi kanday tuzilganini bilishi lozim. Bu unga uz guruxidagi bolalarning matematikaga doir bilim darajalarini aniklash uchungina emas, balki maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda boshlangich matematik tasavvurlarni ustirish yuzasidan olib boriladigan barcha ishlshar sistemasida xar bir mashgulotning kanday muxim rol uynashi va urin egallashini kuz oldiga keltirish uchun xam imkon beradi.
Matematik tasavvurlarni shakllantirish yuzasidan olib boriladigan ishning asosiy formasi – mashgulotdir.
Dastur vazifalarining kupchilik kismi mashgulotlarda xal kilinadi. Bolalarda ma’lum izchillikda tasavvurlar shakllantiriladi, zarur malaka va kunikmalar xosil kilinadi.
Atrofdagi xamma narsani mikdor jixatidan kuzatishlarni uyushtirishga, bolalarning uz faoliyatlarining xilma-xil turlarida matematik mazmundagi bilim va kunikmalaridan kanday foydalanishlariga katta axamiyat beriladi.
Mashgulotlarda va kundalik xayotda didaktik uyinlardan xamda uyin-mashklardan keng foydlaniladi. Mashgulotlardan tashkari vaktlarda uyinlar tashkil kilib, bolalarning matematik tasavvurlari mustaxkamlanadi, chukurlashtiriladi va kengaytiriladi. Bir kancha xollarda, masalan, joyni bilish kunikmasini rivojlantirish yuzasidan olib boriladigan ishlarda uyinlar asosiy ukuv vazifasini utaydi.
Mashgulotlarda bolalarning aktiv faoliyati birinchi navbatda yangi material ustida ishlashni xamda ilgari utilgan materialni takrorlashni birga tugri kushib olib borish bilan ish turlarini va uni tashkil etish usullarini almashtirib turish bilan ya’ni, mashgulot strukturasi bilan ta’msinlanadi.
Psixologik-pedagogik adabiyotlarda ta'kidlanadiki, fikriy uslublarning muhimlaridan biri — bu oldindan aytib berish. Har qanday masalani (turmushda, ishlab chiqarishda, o'qishda) yechishda inson tahlil, sintez, shu vaqtdagi holatni umumiylashtirish asosida harakatlarning borishini oldindan ko'rishga doim
harakat qiladi va keyingi faoliyatini tartibga solib to'g'rilaydi, uning natijalarini oldindan ko'radi. Shuning uchun oldindan ko'ra bilishni shakllantirish, natijalarni oldindan ko'rish bolalarning matematik tushunchalarini rivojlantirishning asosiy qismi hisoblanadi.
Ko'rganimizdek, masalani yechish yo'lini topish uchun oldindan aytib berishning tahlil, sintez, umumiylashtirish va bir qator uslubiy tavsiyalar bilan birligi bolalarga katta yordam beradi. Oldindan aytib berish — yechimini topishning muhim qismi bo'lib, fikrlashni shakllantiruvchi kuchli vositadir.