13. Психологоя асослари

Психодинамик йўналишнинк асосий жараёнлари: 
1.
Конфронтация – мижоз томонидан тадқиқот учун зарур бўлган 
психик жараёнларни аникланиши. 
2.
Аниқлик киритиш – аниқланган жараёнларни асосийларини
қўшимчаларидан ажратиш. 
3.
Интерпретация(изоҳлаш) – воқеаларни асосий мазмуни ёки сабабини
аниқлаш.
4.
Қайта ишлаш - қайтариш ёрдамида берилга материални мижоз
тушучасида интеграция қилиш. 
Психодинамик йўналишда асосан мустақил асоциациалар, кўчириш ва
қаршилик реакцияларини тахлили, туш кўриш тахлили ҳамда кутилмаган
хатти-ҳаракатлар тахлилини ўз ичига олган вербал усуллардан иборат
методлардан фойдаланилади. Масалан, Фрейд асосан катарсис методидан, 
Юнг фаол тасаввур методидан, Хорни ҳаёт йўлларини биргаликдаги
тахлили методидан, Салливан психиатрик интервью методларини
қўллашган.
 

 

---

КОГНИТИВ ХУЛҚ-АТВОР ЙЎНАЛИШИ 
Мазкур йўналиш тамоилларини Д.Уотсон, Б.Скиннер ўз ишларида
асослаб беришган. Бу йўналиш намоёндалари мижоз муаммоларини атроф
мухит таьсирга жавобан юзага келадиган ноадаптив хулқ-атвор шаклида 
кўриб чиқадилар. Демак, ноадаптив хулқ-атворни мақсадга йўналган
таьсир асосида ижобий томонга ўзгартириш мумкин деган фикрни
илгари суришади. 
Когнитив хулқ-атворнинг асосий томонлари:
1.
Таьлим-тарбия жараёнидаги муаммолар хулқ-атвордаги муаммоларни
келтириб чиқаради. 
2.
Хулқ-атвор реакциялари организмни ташқи мухит таьсирига
жавобидир. 
3.
Хулқ-атворни моделлаштириш психотерапевтик жараён бўлиб, унда
когнитив аспект хал қилувчи ҳисобланади. 
Шундай қилиб, хулқ-атвор таьсир кўрсатиш обекти бўлиб намоён
бўлади, яьни салбий хулқ-атвор нотўғри ўзлаштирилган хулқ-атвор 
кўникмаларининг маҳсулидир.
Мутахасис психологик ёрдам бериш жараёнида у муаммоли деб 
ҳисоблаган вазиятдаги шахснинг хулқ-атвори хақидаги маьлумотларга
асосланади, чунки хулқ-атвор кўзатув натижасида ҳам згариши
мумкин деб ҳисобланади.
Когнитив хулқ-атвор йўналишида қуйидаги методлар қўлланади: 
1.
Ўз-ўзини назорат қилиш(чуқур релаксацияга ўргатиш, қўрқув
босқичларини аниқлаш, релаксация машқлари ёрдамида хавотирлик
ва қўрқув орасидаги боғлиқликларни аниқлаш, хулқ-атворни
моделлаштириш ва исталган хатти-ҳаракатларни қўллаб-қувватлаш); 
2.
Ўз-ўзини кузатиш(кундалик тўтиш); 
3.
Шартномалар тўзиш(мижоз-мутахасис, мижоз-яқинлари, мижоз-ўз-ўзи
билан); 
4.
Уйга вазифалар(уйда бажариш учун берилган топшириқлар). 

---

Психологик ёрдамни самарадорлиги мижоз нуқтаи назарини 
фаоллаштиришга асосланади. Когнитив хулқ-атвор йўналишида
фаолият кўрсатаётган психологнинг асосий вазифаси диагностик-
ўқитув ҳисобланади.