13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis

45 Alkadiyenlar uchun xos bo’lgan xususiyatlar
Alkadiyenlar — tarkibida ikki qoʻshbogʻ boʻlgan toʻyinmagan uglevodorodlar oʻta tez polimerlanish xususiyatiga ega. Eng oddiy vakili — divinil (qarang Diyen uglevodorodlar)Qoʻsh bogʻlarning joylashishiga qarab alkadiyenlar quyidagi uch turga boʻlinadi:Kumulyatsiyalangan yoki tutashgan diyenlar. Bu tor diyenlarda ikkala qoʻsh bogʻ ham bitta uglerod aioraiga birikkan boʻladi. Ularning birinchi vakili CH₂=C=CH₂ alien deb atalgani uchun, koʻpincha, kumulyatsi­yalangan diyenlar alien uglevodorodlar deb ham ataladi.Konʼyugirlangan diyenlar yoki oralatma qoʻsh bogʻli diyenlar. Bu tupr diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ orasida bitta oddiy bogʻ joylashgan boʻladi. Masalan, CH₂=CH~CH=CH₂ divinil.Ajratilgan qo 'sh bogʻli diyenlar. Bu tur diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ ikki va undan ortiq oddiy bogʻ bilan ajratilgan boʻladi:>C = C-(CH₂)n-C = C < Nomenklaturaasi. Xalqaro oʻrinbosarli nimenklatura bilan atalganda diyenlar toʻyingan uglevodorodlarning hosilasi deb qaraladi, qoʻsh bogʻlarning oʻrni qoʻsh bogʻ tutgan uglerod atomining raqami bilan koʻrsatiladi va alkanlarning nomi oxiridagi -я oʻrniga -diyen soʻzi qoʻshib oʻqiladi. Baʻzan diyenlar tarixiy nomenklatura bilan ataladi. Quyida baʻzi diyenlarning tarixiy, ratsional va xalqaro oʻrinbosarli nomenklaturalar boʻyicha atalishi keltirilgan:Tarixiy Ratsional Xalqaro oʻrin-nomen- nomenkla- bosarli nomen­klatura tura klatura H₂C=C=CH₂ alien 1,2-propadiyen
H₂C==CH—CH=CH, eritren divinil 1,3-butadiyen H₂C=CH-CH₂-CH₂-CH=CH₂ diallin 1,5-geksadiyenDiyen uglevodorodlarning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Diyen uglevodorodlarning fizikaviy xossalari 13-jadvalda keltirilgan.Kumulyatsiyalangan va ajratilgan diyenJar kimyoviy xossalari jihatidan dlkcnlaiga yaqin. Ular biriktirish reaksiyalariga alkenlarkabi oson kirishadilar. Masalan:H2 =C = CH₂ + Br₂ CH₂ — S = CH₂ +Br₂ -"CH₂ — C-CH₂Alkadiyenlar nima? Ushbu sinf organik birikmalar vakillarining fizik xususiyatlari alkan va alkenlarga o'xshashdir. Diyenlarning umumiy formulasi CpH2p-2, murakkab bog'lanishlarga ega, shuning uchun to'yinmaganuglevodorodlarga ishora qiladi. Ushbu bog'lanishlar dienlarning turli xil variantlarini hosil qilib, turli xil holatlarda joylashgan bo'lishi mumkin:kumulyatsiya qilingan, unda bir nechta uglerod bitta uglerod atomining ikkala tomonida joylashgan;qo'shma bog'langan (konjuge), unda er-xotin bog'lanishlar orasida bitta bitta bog'lanish mavjud;izolyatsiya qilingan, unda er-xotin bog'lanishlar orasida bir nechta bitta tur mavjud.Bunday materiallarda er-xotin bog'lanishdagi barcha uglerodlar sp2-gibrid holatidadir. Alkadienlarning xususiyatlari qanday? Bunday birikmalarning fizik xususiyatlari ularning tuzilishining o'ziga xos xususiyatlari bilan aniq belgilanadi.Tizimli nomenklaturaga ko'ra, dien uglevodorodlari etilen birikmalari nomlangan printsip bo'yicha nomlanadi. Ularning molekulalarida ikkita er-xotin bog'lanish borligi bilan osongina tushuntiriladigan ba'zi o'ziga xos xususiyatlar mavjud.Birinchidan, uglerod skeletidagi eng uzun uglerod zanjirini aniqlash kerak, u tarkibida ikkita juft bog'lanish mavjud. Ism uchun asos uglerod atomlari soniga qarab tanlanadi, so'ngra unga -dien qo'shimchasi qo'shiladi. Raqamlar har bir bog'lanishning pozitsiyasini eng kichigidan boshlab ko'rsatadi.