13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis

122 .Oddiy va murakkab moddalarning umumiy xossalarini tushuntirimg
Oddiy moddalar – bu murakkab moddalardan farqli o’laroq, faqat bitta kimyoviy element atomlaridan iborat bo’ladi. 400 dan ortiq oddiy moddalar mavjud. Oddiy moddalar — bular bitta elementning atomlaridan hosil bo‘lgan moddalardir.
Atomlar orasidagi kimyoviy bog’lanish turiga qarab oddiy moddalar metallar ( Na , Mg , Al , Zn va boshqalar) va metallmaslar ( H₂ , N₂ , Br₂ , Si va boshqalar) bo’lishi mumkin. Oddiy moddalarga misollar: molekulyar ( O₂ , O₃ , H₂ , Cl₂ ) va atom (He, Ar); turli xil uglerod , yod (I₂), metallar ( qotishma shaklida) ko’rinishda bo’ladi. „Oddiy modda“ tushunchasini „kimyoviy element” tushunchasi bilan bir xil deb bo’lmaydi. Oddiy moddaning muayyan zichligi, eruvchanligi, suyuqlanish hamda qaynash temperaturalari va boshqa xossalari bo‘ladi. Bu xossalar atomlar to’plamiga taalluqlidir va ular har xil oddiy moddalar uchun turlicha bo‘ladi. Kimyoviy element atom yadrosining muayyan musbat zaryadi (tartib raqami), oksidlanish darajasi, izotop tarkibi va boshqa xossalari bilan ajralib turadi. Elementlaming xossalari uning alohida atomlariga taalluqlidir. Murakkab moddalar oddiy moddalardan emas, balki elementlardan tarkib topgan. Masalan, suv oddiy moddalar bo’gan vodorod bilan kisloroddan emas, balki vodorod bilan kislorod elementlaridan tarkib topgan. Elementlaming nomi, odatda, ularga tegishli oddiy moddalaming nomiga mos keladi (bundan mustasnolari: uglerod va kislorodning oddiy moddalaridan biri — ozon, uglerod uchun olmos, grafit va b.).

Kimyoviy elementning xususiyatlari	Oddiy moddaning xususiyatlari
Kimyoviy belgisi allotropik modifikatsiyasi  oksidlanish darajasi valentligi elektronga yaqinligi  elektromanfiylik  atom tuzilishi  ionlanish energiyasi davriy jadvalda joylashishi  tabiatidagi tarqalganligi  izotoplari atom raqimi nisbiy atom massasi …	rang hidi elektr o’tkazuvchanligi issiqlik o’tkazuvchanligi eruvchanligi qattiqligi qaynash harorati erish nuqtasi yopishqoqligi molyar massasi optik xususiyatlari magnit xususiyatlari kimyoviy formulasi…

Bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar oddiy moddalar deb ataladi. Masalan: vodorod, kislorod, temir, oltingugurt. Turli element atomlaridan tashkil topgan moddalar murakkab
moddalar deb ataladi. Masalan: suv, osh tuzi, shakar. Bir element atomlaridan turli oddiy moddalar hosil bo‘lishi - allotropiya hodisasidir.
Murakkab moddalar - bu turli elementlarning atomlaridan tashkil topgan moddalardir. Ular, oddiy moddalar singari, molekulyar va molekulyar bo'lmagan tuzilishga ega bo'lishi mumkin. Murakkab moddalar tuzilishining molekulyar bo'lmagan turi oddiylarga qaraganda xilma-xil bo'lishi mumkin. Har qanday murakkab kimyoviy moddalarni oddiy moddalarning bevosita o'zaro ta'siri yoki ularning o'zaro ta'sirining ketma-ketligi orqali olish mumkin. Bir haqiqatni bilish muhim, ya'ni fizikaviy va kimyoviy murakkab moddalarning xususiyatlari ular olinadigan oddiy moddalarning xususiyatlaridan juda farq qiladi. Masalan, NaCl forumiga ega bo'lgan va rangsiz shaffof kristallar bo'lgan osh tuzini metallarga xos xususiyatlarga (yorqinlik va elektr o'tkazuvchanligi) ega bo'lgan natriyning, xlor Cl 2 bilan sariq-yashil gazning o'zaro ta'siri natijasida olish mumkin.
Sulfat kislota H 2 SO 4 oddiy moddalar - vodorod H 2, oltingugurt S va kislorod O 2 dan ketma-ket transformatsiyalar natijasida hosil bo'lishi mumkin.