13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis

21.Sikloalkanlar xaqida umumiy ma’lumot.
Sikloalkanlar – halqali to’yingan uglevodorodlar. Ular yana naftenlar, polimetilen uglevodorodlar deb ham nomlanadi. Umumiy formulasi CnH2n . Birinchi vakili siklopropan – C3H6
Nomenklaturasi: Sikloalkanlarni nomlashda halqa raqamlanadi, o’rinbosar holati ko’rsatiladi, shu sikloalkanga to’g’ri keladigan alkan nomiga siklo- old qo’shimchasi qo’shiladi: Masalan: C3H8 - propan, C3H6 – siklopropan
Izomeriyasi: Sikloalkanlarda ham alkanlardagi izomeriya turlari kuzatiladi. Shuningdek, ularda halqadagi uglerodlar soni o’zgarishi bilan ham izomeriya hodisasi kuzatiladi.
1.O’rinbosar izomeriyasi: 2) Halqa izomeriyasi: 3) Holat izomeriyasi:
Olinishi: Sikloalkanlar va ularning hosilalari asosan neft va o’simliklar tarkibida uchraydi. Birinchi bo’lib rus olimi V.V.Markovnikov o’z shogirdlari bilan neftdan siklopentan, siklogeksan va ularning hosilalarini ajratib olgan
1) Gustavson usuli: sikloalkanni digaloid birikmalarga rux metali (yoki magniy) ta’sir ettirib olinadi.
2) Alkanlarni degidrogenlash: metal katalizatori ishtirokida alkanalrni degidrogenlash orqali ham olish mumkin.
3) Benzol va uning gomologlarini gidrogenlab siklogeksan va uning gomologlari olinadi:
Kimyoviy xossalari: Sikloalkanlar umumiy xossalari jihatdan alkanlarga o’xshash. Chunki sikloalkanlar ham to’yingan uglevodorodlar bo’lib, paraffin uglevodorodlardan tarkibida faqat 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Shuni ham aytish kerakki, bunday o’xshashlik siklopropan va siklobutanlarga tegishli emas. Bu ikki boshlang’ich gomolog o’z kimyoviy xossalari jihatdan to’yinmagan uglevodorodlarni eslatadi. Buning sababai 3 va 4 a’zoli halqalar beqaror bo’lib, birikish reaksiyasiga oson kirishadi.
Galogenlar ta’siri: siklopentan va undan yuqori aikloalkanlarga galogen ta’sir ettirilsa, halqa ochilmaydi. Bunda halqadagi vodorod atomi galogenga almashinadi: