13-мавзу: тарбиявий тадбирларни ташкил этиш шакллари (2 соат) режа

Тарбиявий тадбирларнинг шакллари. Таълим муассасалари олдида турган муҳим тарбиявий фаолияти бу ёшларга эстетик, экологик, ахлоқий, ҳуқуқий, иқтисодий ва шунга ўхшаш бошқа турдаги тарбиявий ишларни ўргатишдан иборатдир. Тарбиянинг ушбу турларини ёш авлодга сингдириш учун аввало муассасада ўтказиладиган ўқувчилар ҳис – туйғусини шакллантиришга асосланган турли тадбирларда, тўгараклар фаолиятида миллий маданий-тарихий анъаналарга, урф-одатлар ва умумбашарий қадриятларга таянган ҳолда амалга оши­рилади. Масалан эстетик тарбияни ёшлар онгига сингдириш мақсадда ўқувчилар уйлари, саройлари, шахслар ва усмирлар ижодиёт уйларида доирачилар, paқc, вокал-чолғу, фольклор, мақом, карнай-сурнайчилар, ашула ва paқc, ўзбек xалқ чолғу дасталари, ҳор студияси, қўғирчоқ театри, драма тугараги, санъат севарлар клублари ташкил этади.
Тўгарак аъзолари ушбу даста, тўгарак ва клубларда санъатни севишга, ардоқлашга, санъат орқали гўзалликни кура билишга, шу гўзаллик орқали уз она юртини улуғлашга, ундаги гўзалликни, чиройни асраб қолишга интилади.
Эстетик йўналиш бўйича таҳсил олган тўгарак аъзолари қуйидагиларни билиши лозим:
- рақс санъатининг машҳур намояндалари ҳаёти ва ижодини;
-куй тинглаш, унинг мо ҳ,иятини тушуниб paқc ҳаракатлари орқали ифодалашни;
-турли миллат ва элатлар рақслари ҳаракатларини, уни ижро этишни;
-доиранинг яратилиш тарихини, унинг кекса намояндалари ижодий йўлини, доирани ушлаш қоидаларини;
Шунингдек, эстетик таълим тасвирий ва ҳалқ амалий санъати йўналишларидаги тўгараклар машғулотла­ри орқали ҳам ўқувчилар қалбига сингдирилади. Бу ўринда ўқувчилар уйлари, саройларида ташкил этилган «Тасвирий санъат», «ҳайкалтарошлик”, «Кулолчилик”, «Миллий каштачилик” , «Наққошлик», «ёғоч ўймакорлиги», «Ганч ўймакорлиги», «Ёш таъмирловчилар» тўгараклари айни мақсадни доимий ва узлуксиз амалга оширади.
Сайёҳлик тўгаракларига ўқувчилар уларнинг қизиқишларини ҳисобга олган ҳолда кенг жалб қилинади.
Тўгаракка қабўл қилинаётган ўқувчи ёшлар аввало сайёҳлик тўгаракларининг бирор бир йўналишига қизиққан, сайёҳлик экспедицияси тўғрисида тасаввурга эга бўлган, соғлом бўлиши керак.
Сайёҳлик йўналиши бўйича қатнашадиган ўқувчилар биринчи ўқув йилидан кейин қуйидагиларни билиши лозим:
-юртимиз ҳақида тасаввурга эга бўлиши;
-юртимизнинг тарихини, қадимий обидаларини, улар ҳақидаги афсона ва ривоятларни билиши;
-маълум жой, улкани ўрганиш бўйича режа ва йўналишларни ишлаб чиқиш;
-саёҳат давомида кузатувчанликни билиш, сайёҳликка оид материалларни ўрганиш;
-турли ҳилдаги сайёҳликка оид адабиётлар билан доимий танишиб бориши ва уларни билиш керак.
Экологик табиатшуносликдан ташкил қилинган тўгаракларнинг асосий мақсади ёшларда жонли ва жонсиз табиат ҳақида яхлит тасаввур ҳосил қилиш, тарбияланувчиларни ўсимлик ва ҳайвонот олами билан таништириш. Тўгарак аъзоларида ўсимлик ва ҳайвонларни ҳимоя қилиш кераклиги тўғрисида тасаввур ҳосил қилиш, тўгарак аъзолари ўқув билим юртиларида ер майдонларида ва тирик табиат бурчагида ўсимлик ва ҳайвонларни парвариш қилгандагина, яхши ҳосил олиш мумкинлигига ишонч ҳосил қилишдан иборатдир.
Тўгарак аъзоларига биринчи ўқув йили охирида қуйидаги талаблар қўйилиши лозим:
-жонли ва жонсиз табиат ҳақида тасаввурга эга бўлиши;
-жонли ва жонсиз табиатни бир-бири билан ўзаро боғлиқлигини;
-ёз, куз, қиш ва баҳорнинг ҳарактерли белгиларини;
-йилнинг турли фаслларида одамнинг яшаб турган жойидаги меҳнати ва уларнинг турларини;
-ўсимлик номлари, илдиз, поя, барг, мева ва уруғларини;
-ўт ўсимликлар, дарахтлар номини;
-мева ва манзарали дара ҳтларни аа уларнинг бир биридан фарқларини
-учиб кетувчи ва қишловчи қушларнинг ҳаёти ва хусусиятларини;
-табиат билан инсон орасидаги қонун-қоидани доимо мувозанатда сақлашни билган, кузатган ишлари юзасидан ҳисобот ёза билишни, маъруза қилишни билишилари керак.
Таълим муассасаларидан ташқари таълимнинг барча йўалишлари ва тўгаракларидаги ўқувчиларнинг маънавий фазилатлари, бой маданий меросимиз, тарихий анъаналаримизга, умуминсоний к,адриятларга ҳурмат, ватанга муҳаббат, истиқлол ғояларига садоқат руҳида тарбияланиши билан белгиланади.
Ўқув билим юртларидан ташқари таълим муассасалари клуб ва тўгараклари борадилар. Билимга ташналик ҳам а ҳлоқий тарбиянинг таркибий қисмидир тарбиячи, муассаса ҳодимлари ўқувчи қалбида китобни севиш, уни ўқиш ва ардоқлаш каби фазилатларни доимий равишда шакллантирадилар.
Таълим муассасаларида режалаштирилаётган ҳар бир тадбир мазмунида, клуб ва тўгараклар фаолиятида - Ватанга муҳаббат ва комилинсон тарбияси акс этиши лозим. Ўқувчиларда Ватанга муҳаббат туйғусини тарбиялашда юртимиз маданияти тари ҳи, муайян даврлардаги мавқеи, буюк мутафаккирларимизнинг жаҳон фан ва маданияти соҳасидаги ўрни, мамлакатимизнинг ёрқин истиқболига ишонч тўғpисида маълумот берилади. Ватанни севиш, унинг истиқболи ҳақида қайғуриш иймон-эътиқод рамзи эканлиги ўқтирилади. Шу нуқтаи назардан асосий мақсад - комил инсонни тарбиялаш амалга оширилади.
Ўқувчиларнинг ҳуқуқий онгини оширмасдан ҳуқуқий фуқаролик давлатни тасаввур этиб бўлмайди. ҳуқуқий онг пойдеворига ўқув муассасасиларда асос солинади.
Таълим муассасаларида ўқувчиларга ҳуқуқий билимлар, ижтимоий ҳаёт меъёрлари ва қоидалари тўғрисида кeнг маълумотлар бериб борилади. Ҳуқуқий таълимнинг мазмуни мустақил Ўзбекистон давлатининг иқтисодий, маънавий, сиёсий-ҳуқуқий манфаатларини ўзида мужассамлаштириши керак. ²
Таълим муассасаларида иқтидорли шахслар ва истеъдодли ёшларни ўзига хос психологик жиҳатларини ва фазилатларини ҳисобга олиб турли тўгаракларга жалб этиш «Республика истеъдод маркази» ходимлари билан ҳамкорликда ва уларнинг илмий амалий тажрибаларидан фойдаланган ҳолда истеъдодларин аниқлашга мулжалланган технологик диагностик тадбирлар асосида амалга оширилади.
Таълим муассасаларида қуйидаги тадбирлар ишлаб чиқилади:
--иқтидорли шахслар ва истеъдодли ёшларни чет элларда касбий жиҳатдан тайёргарликдан ўтказишга қаратилган турли тадбирларни амалга ошириш;
--«Камолот», “Маҳалла», «Улуғбек» , «Олтин мерос», «Умид» , «Устоз» каби жамғармалар билан ҳамкорликда иш олиб бориш;
--ўқув билим юртларидан ташқари Таълим муассасаларида ёшлар истеъдоди ва иқтидорини намоён қилишга доир шарт шароитлар яратиб бериш;
--уларнинг қизиқишини инобатга олган ҳолда фанлар бўйича олимпиадалар, танловлар, кўргазмалар, турли байрамлар, ўқувчилар ижодкорлиги каби тадбирларни ўтказиш.
Республиканинг чекка минтақаларидан иқтидорли шахслар ва истеъдодли ёшларни излаш, уларга келгусида уз қобилиятларини такомиллаштиришларига шарт-шароитлар яратиб бериш керак.