13-ma`ruza. Er osti gaz omborlarining vazifasi va tuzilishi. Gazning mavsumiy notekisl iste’moli. Reja

GAZ SARFINING MAVSUMIY O‘ZGARISHLARINI ROSTLASH 

 

Gazning  sarfi  soat,  kun  va  yil  davomida  o‘zgarib  turadi.  Magistral  gaz 

quvurlaridan  o‘tayotgan  gazning  miqdori  o‘zgarmas.  Shuning  uchun  iste’mol 

kamaygan  vaqtda  ortiqcha  gazni  biror  joyda  saqlab,  iste’mol  ko‘paygan  vaqtda 

yig‘ilgan  gazni  gaz  quvuridan  kelayotgan  gazga  qo‘shib,  iste’molchilarning 

maksimal  ehtiyojini  qoplashga  yuboriladi.  Gaz  ishlatish  notekisliklari  soatlik, 

---

sutkalik  va  mavsumiy  bo‘ladi.  Sut-kalik  notekislikda  kechasi  sarf  kamayadi, 

kunduzi  oshadi.  Buni  qoplash  uchun  magistral  gaz  quvurlarining  shaharga  yaqin 

joydagi  geometrik  hajmidan  foydalaniladi,  ya’ni  kechasi  shaharda  sarf 

kamayganda  ma-gistral  quvurdan  kelayotgan  gaz  unda  yig‘ilib,  quvurdagi  bosim 

oshib  boradi,  ya’ni  gaz  yig‘iladi.  Kunduzi  esa  sarf  oshganda,  yig‘ilgan  gaz 

iste’molchilarga berilib, magistral gaz quvurlaridagi ortiqcha bosim pasayadi. 

 

Mavsumiy  notekislikni  qoplash  uchun  esa  yer  osti  gaz  omborlaridan 

foydalaniladi. Gaz omborlari sifatida yirik shaharlar yaqinidagi gaz-neft konlaridan 

foydalanish mumkin. Agarda bunday eski konlar bo‘lmasa, geologik qidiruv ishlari 

bilan shahar  yaqinidan g‘ovak, suvli  yer  osti  strukturalari  aniqlanib, ular  yer  osti 

gaz ombori (podzemnoye xranilishe gaza PXG) sifatida ishlatilishi mumkin. Bunda 

g‘ovak  qatlamlari-ning  tepa  qismi  mustahkam,  zich  qatlamdan  iborat  bo‘lishi 

kerak.  Bu  omborlarga  yoz  paytida  ortiqcha  gaz  qamalib,  kuz  va  qish  paytida  gaz 

iste’moli  oshganda,  yig‘ilgan  gaz  magistral  gaz  quvuridan  kelayotgan  gaz  bilan 

birga  iste’molchilarga  beriladi.  Bundan  tashqari,  o‘tgan  asrning  elliginchi-

oltmishinchi yillarida gaz saqlash uchun gazgolder stansiyalari qurilgan. Ularda 0,8 

–  1,1  MPa  bosimga  mo‘ljallangan  silindirsimon  yoki  sharsimon  po‘lat 

sisternalardan foydalanilgan. Gaz-golder stansiyalari ham faqat sutkalik va soatlik 

notekislikni qoplashga ishlatilgan. Hozirgi paytda bunday stansiyalar ishlatilmaydi, 

chunki  ular  xavfli,  ko‘p  metall  sarflanadi.  Hozirgi  davrda  yirik  shaharlar  oldida, 

asosan, yer osti gaz omborlari qurilgan. 

 

Yer  osti  gaz  omborlari  nisbatan  xavfsiz  va  ko‘p  miqdorda  gaz  saq-lashga 

xizmat qiladi. Ularni qurish va jihozlash uchun ko‘p mablag‘ sarf qilinadi. Yer osti 

gaz  ombori  qurish  uchun  yer  osti  strukturasining  g‘ovakligi  15  %  dan  kam 

bo‘lmasligi  kerak  hamda  g‘ovak  qatlam  ustidagi  zich  qatlamning  qalinligi  15  m 

dan kam bo‘lmasligi lozim. 

 

Gaz  iste’moli  mavsumiy  notekisligini  qoplash  uchun  gazda  mav-sumiy 

ishlaydigan  sanoat  korxonalari  va  issiqlik  elektr  stansiyalaridan  foydalaniladi. 

Bunday korxonalar yoz faslida gazda ishlaydi, lekin isitish davri boshlanishi bilan 

rezerv yoqilg‘i (ko‘mir yoki mazut) yoqishga o‘tkaziladi.