|
TEMA. O`ZBEK XALQININ` ETNOLOGIYASI
Jobasi:
1.
XIX – XX a`sirdegi etnologiya predmeti.
2.
Etnologiya derekleri ha`m usillari.
3.
Dala izertlewleri, ekspeditsiyalar, qazilmalar ha`m olardin` tu`rleri. Dala izertlewlerin alip
bariw metodikasi. Etnologiyaliq ekspeditsiyalar turlari.
Tayanish tu`sinigi
XIX – XX a`sirdegi etnologiya predmeti. Jurtimiz ha`m sirt elli qa`nigelerdin` pikirleri.
Etnologiyaliq bilimler.. Etnologiya derekleri ha`m usillari. Dala izertlewleri, ekspeditsiyalar,
qazilmalar ha`m olardin` tu`rleri. Dala ekspeditsiyalarinin` ob`ektivligi ha`m sub`ektivligi. Arxiv va
muzey materiallari. Dala izertlewlerin alip bariw metodikasi. Etnologiyaliq ekspeditsiyalar turlari
Orta Aziya xaliqlari, sonin` ishinde o`zbek xalki xalqi etnologiyasi haqkinda da`slepki
mag`liwmatlar arxeologiyaliq estelikler, da`slepki jaziwlar, derekler ha`m tu`rli qa`dimgi
tariyximizg`a tiyisli bolg`an materiallardan ma`lim.
Qa`dimgi da`wirlerde ham Orta a`sirlerde A`muda`r`ya ha`m Sirda`r`ya boylarinda jasagan
xaliqlar etnologiyasin u`yreniwde zardushtiylik dininin` muqaddes kitabi- «Avesto», ka`dimgi tu`rkiy
bitikler ha`m sog`diy jaziwlari, Abu Rayxan Beruniydin` «Qa`dimgi xaliqlardan qalg`an estelikler»,
Maxmud Qashqariydin` «Devoni lug`atit turk», Abu Bakir Sharshaxiydin` «Buxoro tarixi»,
Sharafatdin Ali Yazdiydin` «Zafarnoma» ha`mde «Nasabnomay o`zbek», Zaxraddin Muxammed
Baburdin` «Baburnama», Xofiz tanish Buxariydin` «Abdullanama», Abulg`aziy Bahadirxannin`
«Shajaray turk», Muxammed Solihtin` «Shaybaniynoma» siyaqli shig`armalari u`lken a`hmiyetke iye.
O`zbek xalqinin` ruwxiy ma`deniyatina tiyisli etnografiyaliq mag`liwmatlar Al-Xorezmiydin`
«Surat al -farz» atli shig`armasi belgili bolip, onda 537 en` tiykarg`i jerlerdin` atlari, qalalar, tawlar,
da`r`yalar, ten`iz atlira atalip ko`rsetilgen.
Babur babamizdin` «Baburnama» shig`armasi ha`m onin` qizi Gulbadanbegim do`retgen
«Xumayunnoma» shig`armasi biybaha tariyxiy-biografiyaliq shig`arma bolip esaplanadi. Tariyxshi
ha`i u`lketaniwshi ilimpaz Xofizi Tonish Buxariy (XVI-a`sir) jazip qaldirg`an «Abdullanama», Masud
ibn Qwhistoniydin` «Tariyxiy Abulxayirxaniy» ,Kamolladdin Binoniydin` «Shaybaniynomay
Buxara», Xiywa xani Abulg`azinin` «Shajaray turk», Nikolay ha`m Yakov Xanikovlardin` (1851j)
«Aral ten`izi ha`m Xiywa xanlig`i kartasina qosimsha» shig`armalari biybaha etnografiyaliq
mag`liwiatlarg`a bay do`retpeler bolip esaplanadi.
G`a`rezsizlik jillarinda O`zbekstanda etnologiya pa`ni ilimiy jetiskenliklerge etisti. Orinlang`a
ilimiy izertlewler na`tiyjesinde koplegen monografiyalar, ilimiy kitaplar, maqalalar jazildi. Xaliq
izertleushi alim I.Jabbarovt, H.Ismaylov, O.Buriev, A.Ashirov siyaqli ilimpazlar ozbek xalkinin`
turmis tarizi, toy maresimleri milliy qadiriyatlarina baylanisli izertlezdi.
61
I.Jabbarovtin` «Uzbeklar ananaviy turmush tarizi va madaniyati» T-2004, H.Ismaylov «Uzbek
toylari» T-1994, O.Buriev «Uzbek oylasi tarixi», A.Ashirov «Avesto» dan meros marosimlar T-2001
kitaplari jazildi.
Karim Shoniyazovtin` o`zinin` yarim a`sirlik ilimiy izertlewleri na`tiyjesinde Orta Aziya
aymag`inda jasawshi o`zbekler ha`mde baskada xaliqlar etnogenezi ha`m etnik tariyxina baylanisli
fundamental izertlewler ju`rgizdi monografiyalar jazdi. Alimnin` «Uzbek karluklari», «Uzbek
xalqining etnik tarixiga oid» , «Uzbek xalkining moddiy madaniyatidan lavhalar», «Kang davlati va
Kanglilar», «Qarluq davlati va qarluklar», «Uzbek xalqining shakillanish jarayoni» siyakli miynetleri
jarik ko`rdi
O`zbekstanda etnografiya ha`m etnologiya pa`ninin` tariyxnamasi menen shug`illang`an
ilimpazlardan A.Doniyarov, D.Hoshimova, I.Jabbarov, O.Buriev, T.Salimov, B.Isoqov atap o`tsek
turarli.
Ha`zirgi da`wirge kelip Uz.R. bir qatar ilimiy oraylarinda etnologiya bagdarinda izertlewler
a`melge asirilmaqda. Wz.RFA Tariyx instituti Etnologiya bo`limi, WzMu «Arxeologiya-etnologiya»
kafedrasi, TerDU ha`m Qarshi DU da Etnologiya ilimiy orayi xizmet korsetpekte. O`zbekstan
etnologiyasinin`
mashkalalarina
arnalg`an
xaliq
araliq
ha`m
respublikaliq
a`njumanlar
(1999,2000,2004, 2005, 2007jj) o`tkerildi. Ma`mleketimiz etnologlari AQSh, Angliya, Frantsiya,
Yaponiya, Koreya, Turkiya, Orayliq Aziya respublikalari etnologlari menen birge ilimiy izertlewler
ju`rgizbekde.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
