13-боб қАЛҚонсимон без гормонлари

Йодтиронинлар синтези ва секрециясининг бошқарилиши. Йодтиронинлар синтези ва секрецияси гипоталамо-гипофизар тизим томонидан бошқарилади. Гипоталамуснинг тиротропин-либерин гормони гипофизар тиреотроп гормони секрециясини стимуллайди. У эса ўз навбатида йодтиронинлар синтези ва секрециясини кучайтиради. Қонда йодтиронинларнинг концентрациясининг ортиши тиролиберин ва тиреотроп гормони синтези ва секрециясини ингибирлайди (манфий тескари алоқа) (13.3-расм). Тиреотроп гормони ҳосил бўлиши ўсиш гормони томонидан ҳам ингибирланади. Қонда йодтиронинлар концентрацияси 4-8 мкг/дл га тенг бўлади; Т₄ нинг миқдори Т₃ нинг миқдоридан тахминан 15 баробар кўп.

13.3-расм. Йодтиронинлар синтезининг бошқарилиши

Йодтиронинлар қонда махсус гликопротеин ― тироксин-боғловчи оқсил билан бириккан ҳолда айланиб юради.

Гормон + Гормон-боғловчи оқсил → Гормон–гормон-боғловчи оқсил
Реакция мувозанати комплекс ҳосил бўлиши томонига силжиган бўлади: бор-йўғи 0,03 % Т₄ ва 0,3 % Т₃ эркин ҳолда бўлади. Фақатгина эркин ҳолдаги Т₃ ва Т₄ физиологик фаолликка эгадир, улар нишон ҳужайраларга бемалол кира олади, мембрананинг гидрофоб қавати улар учун тўсиқ бўла олмайди (худди стероид гормонлар сингари).
Т₃ нинг транспорт оқсили билан боғланмаган ҳолдаги улуши Т₄ никидан 10 баробар кўп, шунинг учун иккисининг ҳам функционал аҳамиятини бир ҳил деб ҳисоблаш мумкин. Т₄ нинг қонда ўртача яшаш даври 5-7 кун, Т₃ ники эса — 1-2 кун.
Йодтиронинлар мия ва гонада ҳужайраларидан ташқари барча ҳужайраларга киради. Улар нишон-ҳужайраларда стероид гормонлар сингари хроматин билан таъсирлашади ва маълум бир генлар транскрипцияси тезлигини ўзгартиради.
Йодтиронинлар икки турдаги жараёнларни бошқаради:

1. 
   тўқима ҳужайралари ўсиши ва дифференцировкаси;
   
2. 
   энергия алмашинуви (қалқонсимон безнинг гипофункциясида асосий алмашинув сусаяди, гиперфункциясида эса ортади).