13 – аmаliy mаshg’ulоt. Mаvzu: VII, IX juft bоsh miya nеrvlаri VII juft, yuz nеrvi n facialis

IX juft, til-yutqun nervi (n. glossopharyngeus) aralash nerv. Uning tarkibida sezuvchi, harakatlantiruvchi va parasimpatik tolalar bor. Til-yutqin nervining sezuvchi tolalari yakka tutam o‘zagida (nucleus solitarius) tugasa, harakatlantiruvchi tolalari ikki yoqlama o‘zakdan (nucleus ambigiuus), parasimpatik tolalar esa pastki so‘lak ajratuvchi o‘zakdan (nucleus salivatorius inferior) boshlanadi. Til-yutqin nervi o‘zaklari uzunchoq miya sohasida joylashgan bo‘lib, nerv miya asosida olivaning orqasidan chiqadi. Kalla bo‘shlig‘idan til-yutqin nervi bo‘yinturuq teshigi orqali tashqariga chiqadi. Bo‘yinturuq teshigi sohasida nerv ustki sezuvchi tuguni (ganglion superius), chiqqanidan keyin tosh chuqurcha sohasida nisbatan katta pastki tugun (ganglion inferius) hosil qiladi. Bu tugunlar tarkibida sezuvchi neyronlar bo‘lib, ularning markaziy o‘simtalari uzunchoq miyadagi sezuvchi o‘zakda tugaydi. Ularning periferik o‘simtalari nerv shoxlari tarkibida tilning orqa 1/3 shilluq pardasiga, halqumning shilliq pardasiga,o‘rta quloqqa, uyqu sinusiga boradi. Bo‘yinturuq teshigidan chiqqach til-yutqin nervi ichki uyqu arteriyning orqasida, keyin unung lateral tomonida, shu arteriya bilan ichki bo‘yinturuq vena o‘rtasida yotadi. So‘ng nerv ravoq shaklida pastga va oldinga yo‘nalib, bigiz-yutqin va bigiz-til mushaklari orasidan o‘tadi. Til ildiziga kirgach u o‘zining oxirgi til shoxlariga (r. lingualis) bo‘linadi. Bu shoxlar til ustining orqa 1/3 qismi shilliq pardasini innervatsiya qiladi.

Til-yutqin nervidan quyidagi shoxlar chiqadi:

1.Nog‘ora nervi (n. tympanicus) pastki tugundan chiqib, chakka suyagining nog‘ora kanalchasi orqali nog‘ora bo‘shlig‘iga kiradi va shilliq pardada nog‘ora chigalini (plexus tympanicus) hosil qilib, nog‘ora bo‘shlig‘i va eshituv nayi shilliq pardasini innervatsiya qiladi. Bu nervning oxirgi shoxi kichik toshsimon nerv (n. petrosus minor) parasimpatik tolalaridan iborat bo‘lib, o‘z nomidagi tirqish orqali piramidaning oldingi yuzasiga chiqadi. Kalla bo‘shlig‘idan ponasimon-toshsimon tirqish (fissura sphenopetrosa) orqali o‘tib, quloq tuguniga qo‘shiladi.

2.Sinus shoxi (r. sinus carotici) umumiy uyqu arteriyasi bo‘lingan joydagi uyqu koptokchasini innervatsiya qiladi.

3.Yutqin shoxlari (r. pharyngeus) yutqin devorida vegetativ nerv tolalari bilan yutqin chigalini hosil qiladi.

4.Bigiz-yutqin shoxi (r. stylopharyngei) shu nomdagi mushakni innervatsiya qiladi.

5.Murtak shoxlari (r.r. tonsillaris) tanglay murtagini innervatsiya qiladi.