12–MA’ruza. Mikrozarralarning korpuskulyar- to’lqin dualizmi

triplet,  to‘rtta  bo‘lsa  –  kvartet,  beshta  bo‘lsa  –  kvintet  va  hokazo 

deyiladi. Ular spektral chiziqlarning komponentlarga ajralishi tufayli 

hosil bo‘ladi. Bu ajralish o‘z navbatida energetik sathlarning ajralishi 

tufaylidir.  Energetik  sathlarning  bunday  ajralishini  tushuntirish 

uchun  Gaudsmit  va  Ulenbek  1925-yilda  eletkronning  fazodagi 

aylanishi  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  xususiy  orbital  momentga  ega 

bo‘lishi to‘g‘risidagi gipotezani ilgari surdilar. Elektronning  o‘z o‘qi 

atrofidagi  aylanishi  natijasida  hosil  bo‘ladigan  xususiy  orbital 

moment  elektronning  spini  deyiladi.  Spin  inglizchasiga  „aylanish― 

degan  ma’noni  anglatadi.  Lekin  elektron  hech  qachon  o‘z  o‘qi 

atrofida aylanmaydi. U holda spin elektronga xuddi zaryad va massa 

kabi  xos  bo‘lgan  ichki  xossadir.  Ko‘pchilik  tajribalar  eletkronning 

spini  mavjudligini  isbot  qiladi.  Spinning  mavjudligi  va  uning 

xossalari  Dirak  tenglamasidan  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  kelib  chiqadi.  Shu 

tufayli  elektronning  spini  bir  vaqtning  o‘zida  ham  kvant,  ham 

relyativistik  xossa  bo‘lib  hisoblanar  ekan.  Spinga  protonlar, 

neytronlar,  fotonlar  va  boshqa  elementar  zarralar  ega  bo‘ladi. 

Elektronning  xususiy  orbital  momenti  kvant  mexanikasi  qonunlari 

asosida quyidagicha aniqlanadi: 

                                  (12.36) 

---

 

bunda    –  spin  kvant  soni  bo‘lib,  elektron  uchun 

  ga  teng. 

Spinning berilgan   yo‘nalishdagi proyeksiyasini esa 

 

(12.37) 

deb  yozish  mumkin.  Demak,  atomdagi  elektronlarni  yoki  atom 

sistemalarini to‘rtta kvant soni xarakterlar ekan: 

bosh kvant soni – 

, 

orbital kvant soni – 

, 

magnit kvant soni – 

, 

spin kvant soni –  

 

  kvant  sonlari  bir  xil  bo‘lgan,  faqatgina  spin  kvant  soni 

bilan  farq  qiluvchi  atomdagi  elektronlar  soni  2  ga  teng,  chunki 

.    va   kvant sonlari bir xil bo‘lgan,   va   kvant soni 

har  xil  bo‘lgan  atomdagi  elektronlar  soni 

  ga  teng,  chunki 

m  ning  qabul  qilishi  mumkin  bo‘lgan  qiymatlar  soni 

;  bosh 

kvant  soni  bir  xil  bo‘lgan, 

  kvant  sonlari  har  xil  bo‘lgan 

atomdagi elektronlar soni 

2

1

0

2

)

1

2

(

2

n

l

n

l

 

ifoda yordamida hisoblanadi. 

Demak, n = 1 da 2 ta, n = 2 da 8 ta, n = 3 da 18 ta, n = 4 da 32 

ta, n = 5 da  50 ta va hokazo elektronlar bor.  

Bir  xil  bosh  kvant  soniga  ega  bo‘lgan  elektronlar  majmuasi 

elektron  qobiq  deyiladi.  Qobiqlar  1  kvant  soni  bilan  farqlanuvchi 

qobiqchalarga  bo‘linadi.  Bosh  kvant  sonining  qiymatlariga  mos 

ravishda qobiqlar quyidagicha belgilanadi:  

 ning qiymatlari 1 2 3 4 5 6 7  

Qobiqlarning belgisi 

  

Kvant  mexanikasining  qonunlaridan  yana  bittasi