12–MA’ruza. Mikrozarralarning korpuskulyar- to’lqin dualizmi

Pauli  prinsipi 

deb  yuritiladi.  Bu  prinsip  quyidagicha  ta’riflanadi.  Atomda  yoki 

biror-bir kvant sistemsida to‘rtta 

 bir xil kvant sonlariga ega 

bo‘lgan  ikkita  elektron  bitta  kvant  holatida  bo‘lishi  mumkin  emas. 

Ushbu  prinsip  faqat  elektronlar  uchun  emas,  balki  yarim  spin  kvant 

soniga ega bo‘lgan barcha zarralar uchun o‘rinlidir.  

---

Mendeleyev  davriy  jadvalini  to‘ldirishda  Pauli  prinsipi  asosiy 

rol o‘ynaydi. Bu sistemani to‘ldirish bilan qisqacha tanishib o‘taylik. 

Shu  narsani  ta’kidlab  o‘tish  kerakki,  sistema  elementlarining 

barchasida  elektronlar  minimal  energiyali  holatlarni  egallashga 

harakat qiladi.   – qobiq 

 – qobiqchadan tashkil topganligi uchun 

vodorod  atomidagi  bitta  elektron  ushbu  qobiqchaga  joylashtiriladi. 

Geliy  atomining  ikkala  elektroni    –  qobiqning 

  –  qobiqchasiga 

joylashtiriladi  va  shu  bilan 

  –  qobiq  to‘ladi.  Bu  yerda 

elektronlarning 

spinlari 

antiparalleldir 

(23.1-rasm). 

Vodorod 

atomining elektron konfiguratsiyasi 1s bo‘lsa, geleyniki esa 1s

2

 (2 ta 

1s-elektron)  bo‘ladi.  Litiy  atomining  uchinchi  elektroni  L  – 

qobiqning  1s  –  qobiqchasiga  joylashadi  (23.1-rasm).  Litiyning 

elektron  konfiguratsiyasi  1s

2

2s.  Uning  uchinchi  elektroni  qolgan 

ikkitasiga  nisbatan  yuqori  energetik  holatlarda  joylashganligi  uchun 

yadro  bilan  kuchsiz  bog‘lanadi  va  u  atomning  kimyoviy  va  optik 

xossalarini  belgilaydi.  Berilliy  atomida  2s  –  qobiqcha  to‘ldiriladi. 

Navbatdagi  olti  (B,  C,  N,  O,  F  va  Ne)  elementlarda  2p  –  qobiqcha 

to‘ldiriladi.  Neon  atomida 

  –  va 

  –  qobiqlar  to‘ladi.  Geliy 

sistemasiga  o‘xshash  sistemani  takrorlagani  uchun  u  ham  inert  gaz 

bo‘ladi.  Natriy  atomida 

  –  va    –  qobiqlar  to‘lgan  bo‘lib,  bitta 

elektron 3sqobiqchaga joylashadi. 

 

 

 

12.4-rasm 

 

Natriyning  elektron  konfiguratsiyasi  1s

2

2s

2

2p

6

3s  bo‘ladi.  Natriyning 

3s  elektroni  yadrosi  bilan  kuchsiz  bog‘langan  bo‘lib,  u  valent  va 

optik  elektron  bo‘ladi.  Shu  tufayli  natriy  xossalari  litiyga 

o‘xshashdir.  Natriydan  keyin  3s-  va  3pqobiqchalar  normal  to‘ladi. 

Berilgan  umumiy  konfiguratsiyada  3d-  qobiqcha  4s-  qobiqchaga 

qaraganda  energetik  jihatdan  yuqorida  joylashganligi  uchun 

  – 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

qobiq to‘lib ulgurmasdan   – qobiqning to‘ldirilishi boshlanadi. 4p – 

qobiqcha  3d  –  qobiqchaga  nisbatan  energetik  jihatdan  yuqorida 

joylashganligi  uchun,  4s  –  qobiqchadan  so‘ng  3d  –  qobiqcha 

to‘ldiriladi.  Qolgan  barcha  element  atomlarining  energetik  sathlari 

ham ana shunday ketma-ketlikda elektronlar bilan to‘ldiriladi.