12-mavzu. Tarkibiy va xulq atvorli himoyalanish vositalaridan foydalanish

12.3. Elektron tijoratda elektron imzodan foydalanish.
Elektron raqamli imzoni hosil qilish, uni tekshirish, raqamli valyutalar bilan ishlash kabi bir qancha kriptografik operatsiyalar (o’zgartirishlar) hamda chegaralangan ma’lumotlar ustida bajariladi. Shuning uchu ham katta hajmdagi (masalan, 125 megabaytli ma’lumot) fayllarga elektron raqamli imzo qo’yishdan avval undan xesh-funktsiya hisoblanadi va shundan so’ng uning qiymatiga elektron raqamli imzoni hisoblaydilar. Undan tashqari, parollarni ham ma’lumotlar bazasida ochiq xolda emas, balki xeshlangan xolda saqlash maqsadga muvofiqdir. Shunday qilib, Xesh – istalgan uzunlikdagi ma’lumotlar massividan oldindan aniqlangan uzunlikdagi qandaydir qiymat olish uchun amalga oshiriladigan o’zgartirishdir. Xesh-funktsiyani tushunish uchun eng oddiy misol nazorat yig’indilarini hisoblashdir (kontrol’nie summi). Xeshlashning dasturiy va kriptografik turlari mavjud. Kriptografik xesh dasturiy xeshdan ikki xossasi bilan farqlanadi: orqaga qaytmaslik va kolliziyalardan ozodligi. Kalitsiz xesh funktsiyalar ikki guruhga bo’linadilar: kuchli xesh-funktsiyalar va kuchsiz xesh-funktsiyalar. Kuchsiz xesh funktsiya deb, quyidagi shartlarni bajaruvchi bir tomonlama H(x) funktsiyaga aytiladi:

1. 
   X argument istalgan uzunlikdagi bitlar qatori bo’lishi mumkin;
   
2. 
   H(x) funktsiyaning qiymati aniq uzunlikka ega bo’lgan bitlar qatori bo’lishi lozim;
   
3. 
   H(x) funktsiyaning qiymatini hisoblash oson bo’lishi kerak;
   
4. 
   Har qanday aniq x uchun hisob-kitoblar vositasida H(x*) = H(x) bo’ladigan x*!=x qiymatini topish mumkin bo’lmasin. H(x*) = H(x) holatidagi x*!=x juftligi xesh-funktsiyaning kolliziyasi deb ataladi. Kuchli xesh-funktsuya deb,kuchsiz funktsiya uchun yuqoridagi 1-3 shartlarni va quyidagi 5-shartni bajaradigan bir tomonlama H(x) funktsiyaga aytiladi:
   
5. 
   H(x*) = H(x) bo’ladigan har qanday x*! = x qiymatini hech qanday hisob-kitoblar yordamida topish mumkin bo’lmaydi.
   

Har qanday simvollar ketma-ketligi kabi, elektron raqamli imzoni hisoblashning formulasini matematik ko’rinishda quyidagicha tasvirlash mumkin: