12-мавзу. Системанинг қисқа туташув токларининг кетма кетлигига бўлган алмаштириш схемасини тузиш ва хисоблаш тенгламаларини келтириш

Havo elektr uzatish liniyalari orqali uztiladigan x₀ bilan x₁ o'rtasidagi o'rtacha nisbat

Liniya xaraktristikasi	Munosabat x0/x1
Bir zаnjirli trоssiz liniya	3,5
Bir zаnjirli po’lаt trоssli liniya	3,0
Bir zаnjirli yaхshi o’tkаzuvchi trоsli liniya	2,0
Ikki zаnjirli trоssiz liniya	5,5
Ikki zаnjirli po’lаt trоssli liniya	4,7
Ikki zаnjirli yaхshi o’tkаzuvchi trоsli liniya	3,0

3.2.6. Kabel liniyalаr
Kabel liniyalarida ham toʻgʻri (teskari) ketma-ketligining aktiv va induktiv qarshiligi, havo liniyasida boʻlgani kabi aniqlanishi mumkin. Biroq kabelning geometrik o'lchamlari koʻpincha yoʻqligi sababli kabellarning x₁ qiymatlari odatda keltirilgan sanoat karxonalaridagi mavjud ma’lumotlaridan topiladi.

3.12 rasm Uch tomirli kabelning sektorli kesimi.
a) dumoloq b) tomirli

Kabel yotqizish nisbatan sayoz chuqurlikda (taxminan 1 m) amalga oshiriladi. Shu sababli yer osti zanjirida teskari tokining taqsimlanishi shunga oʻxshash havo orlig`ida sodir boʻladigan hodisadan deyarli farq qilmaydi, bu kabelning nol ketma-ketlik qarshiligini aniqlashda havo liniyalari kabi bir xil printsiplardan foydalanishga imkon beradi.

Agar uch tomirli simning o'tkazuvchan qobig'i bo'lmasa unda Z₀ ning qarshiligini uch tomirli yadrosining oxirgi o'rtacha geometrik radiusini kiritish orqali aniqlash mumkin edi.
(3.33)
bu yerda re - tomirning ekvivalent radiusi;
d - tomir oʻqlari orasidagi masofa.
Kabellarning tashqi qobigʻi odatda uning uchlarida bir qator oraliq nuqtalarda (muftalarda) yerga ulanadi. Shuning uchun u nol ketma-ketlikdagi oqimlar uchun erga parallel boʻlgan yo'lni hosil qiladi. Shu farazlardan kelib chiqib havo liniyasida kabel qobigʻi yer osti kabellarga oʻxshaydi. Tashqi qobigʻ va yer o'rtasidagi joriy taqsimot nafaqat qobigʻning oʻziga xos qarshiligiga, balki uning yer bilan qarshilikka ham ta’sir qiladi. Uning kattaligi kabelning xaraktristikasiga bogʻliq va kabelining Z₀ qiymatini ishonchliligini hisoblash murakkab bir qator omillar bog`liq.
Uch tomirli kabellar uchun taxminiy hisob-kitoblarda odatda quyidagicha ifodalanadi:
r<sub>0</sub>10r<sub>1</sub>;
x<sub>0</sub>  (3,54,6) x<sub>1</sub>
Kabelining Z<sub>0</sub> boʻyicha ishonchli maʼlumotlarni olishning yagona yoʻli, tegishli oʻlchovlarni haqiqiy sharoitda aniqlashdan iborat.
dumaloq kisimdagi uch tomirli kabel uchun nol ketma-ketlikning reaktiv sig`imiy qarshiligini taxminiy ifoda bilan topish mumkin.
(3.34)
r - tomirning radiusi;
B va b - mos faza va belbog`li izolatsiyasining qalinligi.
(3.34) ga kiritilgan chiziqli miqdorlar bir xil o'lchov birliklarida boʻlishi kerak.
Dumaloq tomirli bir xil o'tkazgich yuzasiga va bir xil izolyatsiya qalinlikka ega boʻlgan sektor tomirlari uchun s<sub>C1</sub> va x<sub>C0</sub> sigʻimlari bir oz kamroq. Ushbu pasayishni n koeffitsienti bilan hisobga olish mumkin, ularning qiymatlari:
0,3 0,5 0,7 1,0 1,5 2,0
n 0,70 0,82 0,87 0,90 0,94 0,96
Butun kabelning sig`miy qarshiligini aniqlashda 1km dagi qarshilikning qiymatlari to'liq uzunligiga (b kilometr) bo'linishi kerak.
Синов саволлари
1 Elektr energеtika sistеmасиннг принцпиал схемасини қуриш тартиби
2 Elektr energеtika sistеmасиннг алмаштириш схемасини қуриш тартиби


Адабиётлар
1 R.V. Okorokov,G.A.Pershikov, S.V. Smalovik. Основы переходных
процессов электроэнергетических систем. Конспект лекций. Часть П, Санкт-Петербургский политехнический университет, 2003, 76с.
2. M.G. Axmatov. Синхронные машины. Специальный курс. М. Высшая школа, 1984, 135s.
3. N.I.Sokolov., A.K.Fokin и др. Сравнение эффективности работы статорных и синхронных компенсаторов на линии электропередачи 1150 кВ. М. Электрические станции, 1987, №8, 45-52s.