12-mavzu: Sistemali nutq buzilishlariga bolalar shaxs va shaxslararo munosabati xususiyatlari Reja

Sistemali nutq buzulishlarida shaxs xususiyatlari.

Alaliya – homiladorlik yoki bola nutqining ilk rivojlanish davrida bosh miya po`stlog`idagi nutq zonalarining organik jarohatlanishi natijasida nutqning rivojlanmay kolishi.

Sensor alamiyali bolalar bilan muloqotga kirishish qiyin bo`ladi. Hulq atvori o`ziga xos xususiyatga ega (qo`zg`aluvgchan, xarakterlari impul`siv, o`z nutqiga tanqidiy qaramaydilar, bilish darajasi past bo`ladi). Xikoyani uzoq vaqt tinglay olmaydilar, mazmunini tushunmaganliklari uchun qiziqish yo`qoladi va tinglamay qo`yadilar. Bunday bolalarda tushunishning yo`qligi natijasida o`zlarining nutqlari ham buziladi. Uzoq xavotirlanish, baqirish, sakrash, o`ynash, taqqilatish xollari kuzatiladi. Ayrim vaqtlarda bunday bolalar muloyim, uyatchan, o`z kamchiliklarini ma`lum darajada anglaydilar. Bolalar muloqot uchun imo-ishoralar, jestlar, mimikalardan foydalanadilar. Bunday bolalar musiqa tinglashni yoqtiradilar, tinchlik bolalarni tinchlantiradi, baland oxangda gapirishlar, baqiriqlar bolaga salbiy ta`sir qiladi.

Sensor alaliya bolalarning ayrimlari maxsus og`ir nutq kamchiliklariga ega bolalar uchun mo`ljallangan maktablarda yoki yordamchi maktablarda logoped bilan muntazam shug`ullangan xolda ta`lim oladilar.

Afaziya – markaziy, organik turga oid og`ir nutq buzilishlari qatoriga kiradi. Bu ko`proq katta yoshdagi kishilrdagi miya qon aylanishining buzilishi oqibatida paydo bo`ladi.

Afaziya (grekcha a-inkor etish, prasis-nutq) bosh miyaning jaraxotlanishi natijasida ro`y beradigan nutqning to`la yoki qisman yo`qolishi.

Afaziyaning kelib chiqish sabablari yana bosh miya travmalari, shishlar, bosh miya infektsion kasalliklari bo`lishi mumkin. Bu kasallik o`smirlarda, yosh kishilarda ham kuzatilishi mumkin.

Bolalarda bu kasallik kamdan-kam uchraydi. U ham bo`lsa, bosh miya travmalari, shishlar yoki infektsion kasalliklar asoratida paydo bo`ladi.

A.ALuriya ko`rsatishicha bunday bemorlarda psixik faoliyat va bilish jarayonlari buzilgan bo`lada. O`zgalar nutqini tushunish, og`zaki va yozma nutq kamchiliklari, hisob malakalari buzilishi kuzatiladi. Insul`t yoki travmadan so`ng boshlang`ich davrda bemorlarning nutqi umuman tushunarsiz bo`ladi, Chunki ularning nutqi ayrim tovushlar, bo`g`inlar, so`z birikmalaridan iborat bo`ladi. Bu kamchiliklar asosan ikki yo`nalish, tibbiy yoki logopedik yo`nalishlar asosida bartaraf etiladi. Lekin shu bilan birga bu davrda psixologning faoliyati muhim rol` o`ynaydi. Chunki bu bemor o`z nutqidan uyaladi, tushkunlikka tushadi, diqqat, xotira, mantifiy tafakkur, idroy, xissiy iroda soxalarida kamchiliklar kuzatiladi. Psixolog bunday bemorlar bilan ko`proq suhbatlar o`tkazishi, treninglar, rag`batlantirish ishlari olib borilishi kerak.

Tayanch so`zlar.

Gippersteniya - asabiylashuvning ortishi, qo`zg`aluvchanlik, xulqning giiperfaolligi.

Giposteniya - umumiy xolsizlik tashabuskorlikning pasayishi, uyatchanlik, ish qobiliyatiniig sustligi.Logofobiya - nutqdan, muloqotdan qo`rqish.