12-mavzu. Menejmentning tashkiliy strukturalari. Reja: Tashkiliy tarkibning tavsifi va mohiyati

 
6. Boshqarishning umumdavlat organlari. 
Organ — bu biror boshqaruv tizimi tarkibiga kiruvchi muassasa, tashkilotdir. Boshqarish 
organi esa ijgimoiy mehnat taqsimoti, xususan, boshqaruv mehnati taqsimoti natijasida vujudga 
kelgan boshqaruv apparatidir.
Boshqarish apparatini tuzish jarayoni boshqarishning qabul qilingan strukturasi doirasida 
uning funktsiyalarini ayaldagi qoidalarga binoan taqsimlash va vazifalarini aniqlashdan boshlanadi. 
So’ngra har bir funktsiyalarning: 
• guruhi; 
• hajmi; 
• darajasi va bosqichi; 
• ixtisoslashtirilishi; 
• markazlashtirilishi va kooperatsiyalashtirilishi tahlil qilinadi. 
Ana shulardan keyin aniq ishlar yo’nalishi aniqlanadi, yangi organ tuzish yoki mavjud 
bo’linmadan mustaqil organ ajratish, yoxud mavjud organlarga qo’shimcha funktsiyalarni topshirish 
to’g’risida qaror qabul qilinadi. 
Boshqarish organlarini tuzishda quyqtsagi ikki tamoyilga e’tibor beriladi: 
Birinchi 
tamoyil — bu boshqarish doirasi boshqarish normasini cheklashni, ya’ni bir 
rahbarga muayyan va qatiy cheklangan xodimlar va bo’linmalar sonining bo’ysunishini nazarda 
tutadi. Bunda hozircha yagona normalar belgilanmagan. Ba’zi chet el mutaxassislari bo’ysunuvchi 
ijrochilar va bo’linmalar soni 5—6 kishidan oshmasligi kerakligini tavsiya qiladilar. 
Bizning iqgisodchilar boshqarish normasi 6—12 kishigacha bo’lishini va master darajasida 
boshqarshgash normasi 30 tagacha ishchi bo’lishini tavsiya etishadi. Amalda esa ularning soni 17 
va 20 kishigacha yetadi.
Ikkinchi
tamoyil — bu boshqarish strukturasidagi ierarxik bosqichlar sonini chyoklashni 
nazarda tutadi. Bizdagi va chet el-lardagi amaliyot shuni tasdiqlaydiki, rahbar bilan ishchi o’rta-
sidagi darajalar 4—5 tadan oshmasligi kerak. Aks holda bosqich va bo’rinlar sonining ko’payishi 
natijasida axborotning o’tishi sekinlashadi, boshqarishning tezkorligiga va ishonchliligiga putur 
yetadi. 

---

Bo’ysunuvchi xodimlar va ierarxik bosqichlar sonini cheklashni ko’zda tutadigan bu ikkala 
tamoyil bir-biriga ziddir. Bo’ysunuvchilar sonini oshirib, bosqichlar sonini kamaytirish va aksincha 
qilib boshqarish strukturasini takomillashtirish mumkin.
Mamlakatimizning ulkan hududida murakkab sohalarni boshqarish uchun ko’p tarmoqli 
boshqaruv organlari tuzilgan. Ular respublika miqyosidagi oliy vakolatli organlar bo’lib, tarkibi 
quyidagilardan iborat. Uni quyidagi chizmada ko’rishimiz mumkin.