12-Mavzu. Iqtisodiy o’sish: kapital jamg`arilishi va aholining o’sishi

Qanday qilib jamg`armalar iqtisodiyotning o`sish natijalariga olib keladi?

Ikkinchi jahon urushidan keyin Yaponiya va Germaniyaning o`sishini tushuntirish u qadar ham oson emas. Ya`ni, bir muhim omil Yaponiya va Germaniyani jamg’arish va ishlab chiqarishini yuqori darajada taminlash AQSH gan isbatan yaxshiroq bo`lgan. To`liq xalqaro farqlarni tushuntirish uchun iqtisodiy ko`rsatkichlarn iturli jamg`arma tasirida ko`rib chiqishimiz kerak.
Jamg’arma darajasini kuchaytirish oqibatida iqtisodiyotda nima bo`lishini ko`rib chiqaylik. 12-5 rasm o`zgarishlar ko`rsatkichini ko`rsatadi. Jamg’arish darajasis 1 va kapital k1* iqtisodiyot bar qaror bo`lishini ko`rsatadi. Qachonki o`sish darajasis 1 dan s2 ga ko`tarilganda sf(k) chiziq yuqoriga qarab harakat qiladi. Jamg`armaning boshlang`ich tejash darajasi s1va kapital k1 investetsiyalar hajmidagi amortizatsiya miqdori muvozanatidir. Darhol jamg`arma darajasi ortadi, yuqori sarmoya bo`ladi, ammo, kapital zahiralar o`zgarishsiz qoladi. Shunday qilib investetsiya amortizatsiyani oshiradi.Yangi bar qaror holat k2* iqtisodiyotda kapital asta sekin ko`tariladi, eski bar qaror holatga qaraganda ishlab chiqarish hajmi yuqori darajada ortadi va kapitalni ko`paytiradi.



Solou modeli ko`rsatishicha barqaror holatning kapitali hal qiluvchi darajada ekanligini ko`rsatadi. Agar jamg`arish darajasi ko`proq bo`lsa, barqaror holatda iqtisodiyotda katta kapital darajasi va yuqori ishlab chiqarish samarasiga erishiladi. Agar jamg`arma darajasi past bo`lsa, barqaror holatda iqtisodiyot kam kapital darajasi va past suratlarda ishlab chiqarish hajmining kam suratlarda bo`lishiga olib
keladi. Bu xulosa moliya siyosatining ko`p munozaralarini yoritib beradi. Uchinchi bobda ko`rganimizdek, davlat budjeti kamomadida milliy tejashni kamaytirish va investitsiyani oshishiga sabab bo`ladi. Endi biz bu tejashni qisqartirish orqali past stavkali kapital va past milliy daromad natijalarga olib keladi. Shuning uchun ko`p iqtisodchilar doimiy budjet kamomadi bo`lishini tanqid qiladi.
Iqtisodiy o`sish va tejash o`rtasidagi bog`liqlik haqida Solou modeli nima deydi?Yuqori tejamkorlik o`sishni tezlashtiradi lekin faqat vaqtinchaga deyilgan Solou modelida. Yangi barqaror holatda iqtisodiyot izlanishlarigacha jamg`arma darajasiningyuqori darajasi ko`riladi. Agar iqtisodiyot jamg`armalarning yuqori darajasini saqlab qolgan bo`lsa. Katta kapitlani va ishlab chiqarishni yuqori darajada qo`llab quvvatlaydi. Ammo u yoqori o`sishni saqlab qolmaydi.Barqaror holatni o`zgartirish siyosati aholi jon boshiga to`g`ri keladigan daromad o`sish surati oshishi tasiri borligini bildiradi. Biz keyingi bobda bunday siyosatga misollar ko`ramiz. Aksincha yuqori darajada jamg`armalarning aholi jon boshiga to`g`ri keladigan ortadi. Chunki aholi jon boshiga to`g`ri keladigan daromad darajasi uning o`sish foizi emas. Barqaror holatda jamg`arma darajasiga tasir ko`rsatadi.
Endi biz tejash va o`sishga qanday qilib tasir o`tkazishni ikkinchi jahon urishidan keyin Yapon va Nemislarning iqtisodiy ko`rsatgichlarini tushuntirib beramiz. Nafqat urush tufayli ularning dastlabki kapital zahirasi kam balki ularning barqaror holat kapitali yuqori tejash uchun ham balanddir. Bu ikkala haqiqat 1950-1960-yillarda bu ikki mamlaktning jadal suratlarda o`sishini tushuntirib beradi.
Kishi boshiga daromad darajalari va investitsiya stavkalari kuchlidir va nega bazi mamlakatlar boshqalar qashshoq bo`lsada boy bo`lishi juda muhim ammo u to`laligicha aks etmagan. Bu ikki o`zgaruvchilar orasidagi munosabatlar uzoq vaqtdan beri mavjuddir.

2.