12-mavzu: Ekskursiya rahbari – gidga qo‘yilgan talablar

Ekskursiya texnologik xaritasining namunasi:

Marshrut	To‘xtash joyi	Ko‘rsatiladigan ob’ektlar	Vaqt	Mavzuostilar va asosiy yoritiladigan savollar	Tashkiliy ko‘rsatmalar	Uslubiy ko‘rsatmalar
1	2	3	4	5	6	7
Universitet xiyoboni	Yo‘l- yo‘lakay	Amir Temur haykali	10 daq.	Sohibqiron Amir Temur shaxsiyati va uni shahar taqdirida tutgan o‘rni haqida hikoya qilish	Avtobusning sekin harakati davomida hikoya qilinadi.	Sharhlash usulidan foydalanib, Amir Temur shaxsiyatiga tavsif beriladi, hikoya va ob’ektni ko‘rsatish uyg‘unligiga rioya qilinadi.
Ruhobod ko‘chasi	Maqbara yonida to‘xtash	Amir Temur maqbarasi	30 daq.	Temuriylar sulolasi maqbarasi 1) maqbara qurilishi tarixi; 2) maqbaraning devoriy bezaklari; 3) Temuriylar maqbarasi tarixi	Guruh avtobusdan tushadi, maqbara darvozasi oldida yig‘iladi. Guruh ichkariga kiritilib, devorlarga yaqin joylashtiriladi. Barcha qabrtoshlar ko‘rinib turishi uchun guruh qulay joylashtiriladi.	Shaxzoda Muhammad Sulton maqbara(madrasa) va xonaqosi so‘zli rekonstruksiya qilinadi. Tushuntirish usuli yordamida maqbara qurilishi tarixi haqida hikoya qilinadi. Tasvirlash usuli yordamida gumbazning ichki qismi, devordagi yozuvlar, qandil haqida hikoya qilinadi. Ekskursiya ma’lumoti usuli yordamida Temuriylar sulolasi haqida hikoya qilinadi. Amir Temur qabrtoshi va o‘g‘illari, nabiralari va ustozi Mirsaid Baraka qabr toshlari ko‘rsatiladi.
Ruhobod ko‘chasi	Maqbara yonida to‘xtash	Ruhobod maqabarasi	20 daq.	Shayx Burxoniddin Sog‘arjiy Burxoniddin Sog‘arjiy shaxsiyati	Guruhni maqbara gumbazini ko‘rish mumkin bo‘ladigan joyda to‘planadi.	Taqqoslash usuli yordamida Ruhobod va Amir Temur maqbarasi taqqoslanadi. Burxoniddin Sog‘arjiy, xotini va o‘g‘illari qabrtoshi ko‘rsatishda ekskursiya ma’lumoti usulidan foydalaniladi.
Registon ko‘chasi	Registon maydoni yonida to‘xtash	Registon maydoni	45 daq.	Registon maydoni savdo, hunarmandchilik va ilmiy markaz sifatida 1) Ulug‘bek madrasasi 2) Sherdor madrasasi 3) Tillakori majmuasi	Guruh avtobusdan tushadi va maydonni panoramali ko‘rsatish uchun maxsus joyda yig‘iladi. Madrasalar quyidagi ketma-ketlikda ko‘rsatiladi va hikoya qilinadi: 1.Ulug‘bek. 2. Sherdor. 3.Tillakori	Ob’ektlarni ko‘rsatishda quyidagi usullardan foydalaniladi: maydonni panoramali usulda ko‘rsatiladi. Maydon, madrasaning funksional mohiyatini voqealarni jonlantirish usuli yordamida yoritiladi. Hikoya qilishning quyidagi usullaridan foydalaniladi. Madrasa, hujralarning tashqi ko‘rinishini tasvirlash usuli bilan hikoya qilinadi. Har uchala madrasaning farqli jihatlarini hikoya qilishda tavsiflash usuli yordamida hikoya qilinadi. Savol- javob usuli yordamida ekskursantlar faollashtiriladi.
…	…	…	…	…	…	…

Texnologik xaritaning samaradorligi barcha grafiklarni to‘liq to‘ldirilishiga bog‘liq. Odatda ishlanma hajmi ekskursiya ob’ektlari va mavzuostilari soni, davomiyligi, masofasidan kelib chiqib kompyuterda terilgan 6-12 bet bo‘ladi.
Texnologik xaritaning ekskursiya marshruti grafasida ekskursiya boshlanishi nuqtasi va birinchi mavzuosti tugashi joyi yoziladi.
To‘xtash joyi grafasida marshrutda ekskursantlarni avtobusdan tushishi rejalashtirilgan nuqtasi yoziladi; avtobusdan tushmasdan oynadan ob’ektlarni kuzatish yoki piyoda ekskursiyada to‘xtash nuqtasi yoziladi.
Ko‘rsatiladigan ob’ektlar grafasida to‘xtash joylarida guruhga ko‘rsatiladigan joylar, asosiy va qo‘shimcha ob’ektlar yoziladi.
Ekskursiya davomiyligi grafasida ma’lum ob’ektni ko‘rsatish, hikoya qilish va ekskursantlarning marshrut bo‘ylab keyingi to‘xtash joyigacha sarflanadigan vaqt ko‘rsatiladi. Bu vaqtlar summasi ekskursiyaning umumiy davomiyligini belgilab beradi.
Mavzuostilar va asosiy yoritiladigan savollar grafasi qisqa yozishmalardan iborat. Birinchi navbatda marshrutning shu kesimida, vaqtida yoritiladigan mavzuosti beriladi(uchinchi grafada keltirilgan ob’ektlar bo‘yicha). Shu yerda mavzuostini yorituvchi savollar shakllantiriladi. Mavzuostiga tegishli savollar soni beshtadan ortmasligi kerak.
Tashkiliy ko‘rsatmalar grafasida guruhning harakatlanishi, xavfsizligi, sanitariya gigiyenik talablar, memorial, diniy, tarixiy, madaniy ob’ektlarda o‘zini tutish qoidalari bo‘yicha tavsiyalar yoziladi. Tabiatni asrash va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha ekskursantlarga qo‘yilgan talablar ham shu yerda ko‘rsatiladi. Bu grafada ekskursiyani olib borish texnikasiga kiruvchi barcha masalalar kiritiladi. Masalan, «guruh shunday joylashtiriladiki, barcha ekskursantlar binoga kirish yo‘lini ko‘rishsin», «ushbu to‘xtash joyida ekskursantlarga suratga tushirish uchun vaqt ajratiladi». Shahardan tashqaridagi ekskursiyalarda sanitar to‘xtashlar, tabiatni asrash bo‘yicha tavsiyalar ham shu grafada yoziladi. Ishlab chiqarish korxonalarida tashkil etiladigan ekskursiyalarda ish joylardagi texnika xavfsizligi qoidalari, ekskursantlarga qo‘yilgan majburiy talablar, ob’ektni ko‘rsatish va hikoyadagi tanaffuslar joyi yoziladi.
Uslubiy ko‘rsatmalar grafasi ushbu hujjatning yo‘nalishini belgilaydi, ekskursiyani olib borish uslubiyati bo‘yicha gidga qo‘yilgan talablarni shakllantiradi, ekskursiya jarayonidagi hikoyasi va ob’ektlarni ko‘rsatishning usullarini qo‘llash bo‘yicha ko‘rsatmalar beriladi. Mantiqiy o‘tishlar variantlari, «gid portfeli» materiallarini ko‘rsatish hamda ekskursantlar harakatini yo‘naltirish bo‘yicha gidga tavsiyalar beriladi(masalan, «hikoya tugaganidan so‘ng ekskursantlar ob’ektni mustaqil kuzatishlari mumkin», «gid .....terminlarni izohlashi kerak» va sh.k.).

3.