12-Ma’ruza O‘zgaruvchan tok

O’zgaruvchan tok zanjirida quvvat.
Ma’lumki, o’zgarmas tok zanjirida quvvat tok kuchi va kuchlanishga bog’liq.
(1)
O’zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat esa tashqi zanjir nimalardan iborat ekanligiga ham bog’liq. Aniqrog’i, o’zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat tok kuchi va kuchlanishlarning ta’sir etuvchi qiymatlariga hamda tashqi zanjirdagi tok kuchi bilan kuchlanish orasidagi faza  siljishiga ham bog’liq bo’ladi.
cos cos (2)
Bu formuladagi cos ga quvvat koeffisenti ham deyiladi.
(2) dan ko’rinadiki, o’zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat I₀, U₀ lardan tashqari cos ning ham qiymatiga bog’liq.  ning o’zgarishi bilan cos ning qiymati, binobarin o’zgaruvchan tok zanjirida ajralgan quvvat ham o’zgaradi. Bunda bir necha hol bo’lishi mumkin.
1. O’zgaruvchan tok zanjiri faqat aktiv qarshilikdan iborat bo’lsa =0 bo’lganligi uchun cos=1 bo’ladi. Bu holda quvvat o’zining maksimal qiymatiga erishadi. Bu vaqtda quvvat
(3) ga
teng bo’ladi.
2. Agar tashqi zanjirda aktiv qarshilik bo’lmasa R=0 (21) ifodadan yoki cos=0 bo’lganligi uchun ham, tashqi zanjirdagi ajralgan quvvat ham P=0 teng bo’ladi. Bu esa o’zgaruvchan tok zanjiridagi aktiv qarshilik bo’lmaganda tok davrning birinchi yarmida manbadan zanjiriga o’tgan energiya, davrning ikkinchi yarmida yana tok manbaiga qaytariladi degan xulosa kelib chiqadi. Shu sababli energiya sarflanmaydi.
Shunday qilib, o’zgaruvchan tok zanjida ajralgan quvvat tok kuchi, kuchlanishning effektiv qiymatlaridan tashqari quvvat koeffisenti cos ga xam bog’liq. Shuning uchun imkoni boricha quvvat koeffisentini oshirishga harakat qilinadi. Tashqi zanjirda energiyaning boshqa turlariga aylanmaydigan qismi stansiyaga qaytib keladi. Bunda energiyaning bir qismi generator o’ramlari, energiyani uzatuvchi o’tkazgichlar va iste’molchilarning qaytarilmaydigan ichki energiyasiga aylanadi.
Quvvat koeffisentini oshirish uchun eng avvalo talab etiladigan quvvatli elektr dvigateli tanlab olinmog’i kerak.
Bundan tashqari, elektr dvigatellarining quvvat koeffisentlarini oshirish uchun ularga parallel ravishda kondensator ulanadi. Kondensator va induktiv g’altak bir vaqtda ulansa, qarama-qarshi faza siljishlari yuzaga keladi va ular o’z aro kompensasiyalashadi, shuning uchun cos ortadi. Binobarin, foydali quvvat ham ortadi. Bu esa katta amaliy ahamiyatga ega.