12- мавзу. Ген ёки нуқтали мутациялар. Хромосома ва геном мутациялари р е ж а 1

аллополиплоидия
деб аталади. Ҳар хил геномларнинг қўшилишидан ҳосил бўлган
полиплоидларни 1927 йилда М.С.Навашин 
амфидиплоид
деб аташни таклиф 
қилди. Масалан, А ва В геномларининг қўшилишидан ҳосил бўлган ААВВ 
полиплоидни амфидиплоид деб атаган. Аллополиплоидларни дурагай 
полиплоидлар деб ҳам аташади. Бундай полиплоидлар ҳар хил турларни 
чатиштиришда ҳосил бўлади. Масалан, ҳар хил геномли тур ва туркумлар 
чатиштирилганда узоқ дурагай ҳосил бўлади. Жавдар билан буғдой 
чатиштирилганда жавдар ва буғдойнинг гаплоид геномлари йиғилган жавдар–

---

буғдой дурагайи ҳосил бўлади. Аллополиплоидларда фақат хромосомалар 
йиғиндиси фарқланмай, балки улар генетик таркиб жиҳатдан ҳам фарқ 
қиладилар. 
Аллополиплоидларда мейознинг ўзига хос томонлари. 
Кўпчилик 
ҳолларда бир-биридан узоқроқ турлар (масалан, жавдар ва буғдой, турп ва 
карам ва бошқалар чатиштирилганда) Ғ
1
ўсимликлари пуштсиз бўлади. 
Бунинг сабабини қуйидаги мисолда кўриб чиқса бўлади. Айтайлик, буғдой Т 
геномига ва жавдар S геномига эга дейлик. Ундай ҳолда буғдой ва жавдарнинг 
чатишидан ҳосил бўлган дурагайларнинг геноми ота-она геномининг 
йиғиндиси ТS га эга бўлади. Хромосомалар сони икки марта кўпайган 
тақдирда ТТSS амфидиплоид, қайсики аслида қўш диплоид яъни 
аллотетраплоид ҳосил бўлади. Бу ерда зигота еттита жавдар хромосомасига ва 
худди шунча буғдой хромосомасига эга бўлади. Дурагай ўсимликларнинг тана 
ҳужайраларида хромосомаларнинг умумий сони 14 та бўлади. Бундай 
ўсимликларда ҳужайралар ўз гомологларига эга бўлмаганликлари учун 
мейознинг профаза I да буғдой ва жавдар хромосомаларининг ҳар бири 
ўзларини унивалент хромосомалар каби тутишади. Мейозда айтилган 
дурагайда 14 та унивалентларни санаш мумкин. Анафазада бу хромосомалар 
жуда тартибсиз тарзда қутбларга тарқала бошлайди. Натижада ҳар хил 
сондаги 0 дан 14 тагача хромосомага эга бўлган гаметалар ҳосил бўлади. 
Бундай дурагайларда гаметаларнинг ривожланиши нормал кечмайди, 
оқибатда улар пуштсиз бўладилар. Айрим ҳоллардагина хромосомалар 
гомологияси содир бўлса, қисман ўсимликлар пуштли бўлиши мумкин.