12- ma’ruza Avtomobil transportida axborot tizimlari integratsiyasi (4 soat) Maqsad

12.3. Transportda elektron to‘lov tizimi.
EFC (Electronic Fee Collection) elektron to‘lov tizimlari ko‘p davlatlarda transport operatsiyalari to‘lovlarida ishlatib kelinmoqda, ya’ni, belgilangan toifadagi transport vositalarining yo‘llardan foydalanish to‘lovi, masalan, og‘irligi belgilangan chegaradan oshuvchi yuk tashish avtomobillari holatida, yoki, barcha transport vositalari uchun yo‘ldan foydalanganligi to‘lovini amalga oshirish zarur bo‘lganda. YeFC nafaqat daromat manbai hisoblanadi, balki, samarador regulyator vazifasini ham bajaradi, chunki, haydovchi tariflar haqidagi ma’lumotlarni olishi mumkin. Bunga namuna sifatida, TVning avtotransport tunelidan o‘tishi uchun olinadigan to‘lovni keltirishimiz mumkin.
EFC elektron to‘lov integrallashgan tizimi – bu, CEN TC278 ishchi guruhi darajasiga kiruvchi Yevropa hamdo‘stligi davlatlari darajasida standartlashtirilgan va qabul qilingin platformadir. WG1 «Electronic Free Collection» ishchi guruhi tomonidan ishlab chiqilgan standartlar guruhi tarkibiy qismiga, alohida transport operatorlari (pullik transport xizmatlarini taqdim etuvchi sub’ektlar) o‘rtasidagi hamda alohida to‘lov tizimlari (moliyaviy tashkilotlar) o‘rtasidagi elektron to‘lov haqidagi axborotlarni almashish usullari kiradi.
EFC integrallashgan tizimi mavjud konsepsiya bo‘yicha quyidagi qismlardan iborat. Nazorat tizimining maqsadi yo‘lkira haqini to‘lamaslik holatlarini minimumga keltirish. Yo‘lkira haqini to‘lamaslik maqsadli va tasodifiy bo‘lishi mumkin. Tasodifiy holatlarga, masalan, haydovchi to‘lovni to‘lashga tayyor, lekin tizim to‘lovni qabul qila olmaydigan vaziyatlar kiradi. Maqsadli to‘lovlarni to‘lamaslik holatlarida yolg‘on haqida gap ketadi. Misol sifatida, haydovchining maqsadli ravishda parametrlarni noto‘g‘ri kiritgan, ya’ni, nisbatan arzon tarifni belgilaganda yoki tizimni yopishi oqibatida to‘lov amalga oshmay qolgan vaziyatlarni keltirish mumkin.
Ijobiy faoliyat yurituvchi nazorat tizimlarini yaratish absolyut zaruriyat hisoblanadi, chunki, olib boriladigan nazorat talabga javob bermagan hollarda eng mukammal EFC tizimi ham o‘z nufuzini yo‘qotadi. Xatto, birgina to‘lovni amalga oshirmagan shaxs bilan sud jarayonidagi mag‘lubiyat ham butun tizim ishini shubha ostiga qo‘yadi.
Nazorat tizimlarini ikki asosiy sinfga ajratish mumkin:
– mobil;
– statsionar (qayd qilingan).