11 тема практика

OMIRTQALARDIN’ KO’NDELEN’ O’SIKLERININ’ SINIWI 

Omirtqalardin’ ko’ndelen’ o’siklerinin’ siniwi a’dette bel tarawinda ushiraydi. Ko’binshe , siniw 

mexanizmi tuwri emes bolip, ko’ndelen’ o’siklerge birigiwshi kvadrat ha’m domalaq u’lken bel nulshiq 

etlerinin’ ku’shli qisqariwninan kelip shig’adi.  

Tuwri ku’sh ta’sirinde siniw kemirek ushiraydi. Sing’an o’sikler muskuller tartilisiwi esabinan to’menge 

ha’m sirtqa jiljiydi. 

DIAGNOZ. Ko’ndelen’ o’sikler sing’anda , a’dette ku’shli awiriw gu’zetiledi. Awiriw shalqansha jatip 

jazilg’an ayaqlardi ko’tergende ku’sheyedi.  “ Tabannin’ jabisip qaliwi” belgisi on’ boliwi mu’mkin, 

bunda nawqas tuwirlang’an ayaqti poldan u’ze almaydi. Omirtqa bag’anasinin’ ha’reketleri awiriw 

sebepli sheklengen. Palpaciyalang’anda paravertebral tarawda sing’an jerde awiriw seziledi. Aktiv halda 

kesel ta’repke, passivda saw ta’repke iyilgende awiriw ku’sheyedi. 

Rentgenologik diagnozlaw a’dette a’piwayi : Fas roentgen su’wretinde siniiw gu’zetiledi. Siniw sizig’I 

tegis emes ha’m ko’ndelen’ , qiysiq ha’mde gorizontal jo’neliste(kemnen-kem) o’tedi.  

EMLEW. 0.5% 10ml novokain menen awiriwsizlandirilg’annan son’ , nawqas taqtali oring’a jatqariladi. 

Bel muskullerin bosastiriw  ushin nawqasqa “qurbaqa” halati beriledi: sanlar uzaqlastirilg’annan , dize 

buwini astina jastiqsha  qoyip, tabanlar jaqinlastiriladi. Emlewshi fizikaliq ta’rbiya , uqalaw, 

fizioterapevtik proceduralar  o’tkeriledi. Orinda jatiw   rejimi mu’ddeti 2-3 ha’pte. Jumisqa layaqatliliq  4-

6 ha’pteden son’  tiklenedi. 

OMIRTQALAR O’TKIR O’SIKLERININ’ SINIWI 

    

O’tkir o’sikler ha’m tuwri emes, ha’m tuwri jaraqatlaniwdan siniwi mu’mkin. Bir neshe o’tkir 

o’siklerdin’ birge siniwida gu’zetiledi. 

DIAGNOZ. Nawqaslar  sing’an  tarawdag’i regionar awiriw tuwri emes qilinadi, awiriw omirtqa 

bag’anasin arqag’a ya’ki alding’a bu’kkende ku’sheyedi. Sing’an o’tkir o’sikler u’stinde payda bolip 

palpaciyalang’anda awiriydi.Ayirim jag’daylarda o’tkir o’sikler arasinin’ o’zgergeni , olardin’ 

ha’reketshen’ligi ha’m orta siziqtan qaptalina sorilg’ani aniqlanadi. Qaptal ta’repten aling’an roentgen 

su’wretinde siniw sizig’I ko’rinedi.  

    

EMLEW. Sing’an tarawda 5 ml den  0,5-1 % novokain eritpesi jiberiledi. Awiriw dawam eteberse

 

awiriwsizlandiriw  2-3  ku’n  qaytariladi.  2-3  hapte  Orinda  jatiw  rejimine  boysiniladi.  Jumisqa  layaqatliliq  3-5 

ha’pteden son’ tiklenedi.  

O’TKIR O’SIKLER U’STI HA’M ARASINDAG’I BAYLAMLARDIN’ JARAQATLANIWI 

  

O’tkir o’sikler u’sti ha’m arasindag’i baylamlardin’ o’z aldina jaraqatlaniwi moyin ha’m bel 

tarawinda ushiraydi. Jaraqatlaniw mexanizmi tuwri. Baylamlar omirtqa bag’anasi alding’a ko’p 

bu’gilgende ya’ki ku’sh penen jazdirilg’anda o’tkir o’sikler arasinda eziliw mu’mkin. 

---

DIAGNOZ. Arqa baylamlardin’ jan’a u’ziliwinde aymaqliq awiriw tinishsizlantiradi. Omirtqa 

ha’reketleri awiriw menen keshedi. A’sirese, omirtqa bag’anasin arqag’a bu’giw buziladi, ayrim 

jag’daylarda ju’da azap beriwshi awiriw seziledi. Bul o’tkir o’sikler arasinda baylamlardin’eziliwinen 

bolsa kerek. Ko’rilgende jaraqatlang’an baylamlar tarawinda qan quyiliwi esabinan bu’giw aniqlaniwi 

mu’mkin. O’tkir o’sikler aralig’in palpaciyalag’anda awiriw boladi. O’sikler ara baylamlar 

jaraqatlang’anda  qatti awiriw o’sikler arasin orta siziqqa basilg’anda emes, ba’lkim onnan azg’ana qaptal 

ta’repte aniqlanadi. Palpaciyalang’anda jaraqatlang’an baylamlar jetispewshiligi gu’zetiliwi, toliq 

u’zilgende barmaq o’tkir o’sikler arasina erkin kiredi. O’tkir o’siklerdin’ bir-birinen qashiwi 

baylamlardin’ o’z-aldinda jan’a u’ziliwde a’dette gu’zetilmeydi.  Omirtqa bag’anasinin’ a’piwayi 

roentgen su’wretlerinde o’zgerisler ko’rinbeydi. Biraq roentgen su’wretin aliw su’yek sing’anin inkar 

etiw ushin sha’rt. 

O’tkir  o’sikler  u’sti  ha’m  arasindag’i    baylamlardin’  jaraqatlaniwi  kesh  mu’ddetlerde 

jaraqatlang’an  tarawda  bel  shanshiwi  tipindegi  awiriwlar 

Xarakterli.  Nawqaslar  bel  muskullerinin’  tez 

sharashawin aytadi. Keyinshelli uzatiliwshi awiriwlar  payda boliwi mu’mkin, olardin’ kelip shig’iwi ko’binshe 

disklardag’I  degenerative  o’zgerisler,  a’sirese  arqa  ha’m  arqa  qaptal  disk  grijalarina  baylanisli.  Omirtqa 

bag’anasinin’ ha’reketi, a’sirese , oni artqa bu’giw sheklenedi. Turaqli belgiler: awiriw, o’tkir o’sikler arasinin’ 

ken’eyiwi, o’tkir o’sikler arasindag’i baylamlardin’ bosasiwi.  

   DIAGNOZ.  O’tkir  o’sikler  u’sti  ha’m  arasindag’I  baylamlardin’  jaraqatlaniwlarinin’  kesh  da’wirlerdegi 

klinik  ko’rinisi  basqa  ko’p  patologik  halatlarg’a  uqsap  ketedi;  misali,  omirtqa  bag’anasi  osteoxondrozi.  Sonin’ 

ushin aytip o’tilgen baylamlar jaraqatlang’anin kesh da’wirlerde aniqlaw ushin arnawli tekseriw usillarin o’tkeriw 

lazim.    Olardin’  en’  a’piwayisi  jaraqatlang’an  baylamlardin’  waqtinsha  ha’reketsizlendiretug’in  sinamalardir. 

O’tkir o’sikler arasina 3-5% novokain eritpesi jiberiledi. Eger nawqaslarda haqitqattan baylamlar jaraqatlang’an 

bolsa,  awiriw  waqtinsha  o’tedi.  Ha’tte  omirtqa  bag’anasin  arqag’a  bu’giw  awiriwsiz  bolip  qaladi  ( 

awiriwsizlansiriw sinamasi on’). Biraq baylamlardin’  

 

---

jaraqatlang’ani  disklerdegi  degenerative

birge keshse, sinama na’tiyjesi minus

awiriw  tek  baylamlardag’i  o’zgeris

disklardag’i  o’zgerislergeda  baylanisli

o’sikler  arasindag’i  baylamlardin’ 

pikir  payda  boliwi  mu’mkin.      Solay  etip,  awiriwsizlandiriw 

menen  tabilg’an  on’  sinama  o’tkir  o’sikler  arasindag’i 

baylamlardin’  u’zilgenligin  bildirse,  teris  sinama  oni  inkar  ete 

almaydi.  Gu’manlang’an  jag’daylarda  contrast  zat  jiberilip, 

roentgen tekseriwshi- ligamentografiya o’tkeri

o’siklerdi  eki  qaptal  ta’replerinen  contrast  zattin’  suwdag’I 

eritpesi  jiberiledi.  Eger  o’sikler  arsindag’I  baylamlarda  tesik, 

kemtik  bolsa,  ol  kontrast  zat  penen  toladi  ha’m  fas  roentgen 

su’wretinde  o’sikler  ara  baylamlar  jaqtilaniwi  f

zat sayasi ko’rinedi  

(228-su’wret). 

degenerative  o’zgerisler  menen 

minus boliwi mu’mkin, sebebi 

zgeris  penen  emes,  ba’lkim 

baylanisli.  Bul  jag’daylarda  o’tkir 

’  pu’tinligi  haqqinda  naduris 

Solay  etip,  awiriwsizlandiriw 

menen  tabilg’an  on’  sinama  o’tkir  o’sikler  arasindag’i 

baylamlardin’  u’zilgenligin  bildirse,  teris  sinama  oni  inkar  ete 

almaydi.  Gu’manlang’an  jag’daylarda  contrast  zat  jiberilip, 

ligamentografiya o’tkeriw usiniladi. O’tkir 

o’siklerdi  eki  qaptal  ta’replerinen  contrast  zattin’  suwdag’I 

eritpesi  jiberiledi.  Eger  o’sikler  arsindag’I  baylamlarda  tesik, 

kemtik  bolsa,  ol  kontrast  zat  penen  toladi  ha’m  fas  roentgen 

su’wretinde  o’sikler  ara  baylamlar  jaqtilaniwi  foninda  contrast 

 

---

Emlew.  Baylamlar  ziyanlaniwinin'  da'slepki  da'wirinde  konservativ  funkcional  emlew  usiniladi. 

Emlewxanada  jaraqatlang'an  taraw  awiriwsizlandiriladi,  keyinshelli  ol  3

Nawqasti astinda taxtasi bar qatti oring'a shalqansha jatqiziladi. Emlewshi fizikaliq tarbiya o't

ha'pteden baslap qarnina aylaniwg'a ruxsat beriledi,  usi waqittan baslap denenin' arqa bo'limin massaj 

qiliwg'a ko'rsetpe beriledi. Jataq rejiminin' uliwma dawamlilig'i

Biraq  korset  isletilgende  jaqsiraq  na'tiyjelerge  erisiledi.  Bunday  emlewdin'  tiykarinda  u'zilgen 

baylam  bo'leklerin  maksimal  jaqinlastiriw  ha'm  barliq  pitiw  da'wirinde  ha'reketsizlendiriw  jatadi.

Awiriwsizlandirilg’annan  son’  ,  omirtqa  bag’anasin  arqag’a  bu’gilgen  jag’dayda  ekstenzion  korset 

qoyiladi.  Solay  etip,  o’tkir  o’sikler  ha’m  olarg’a  japisatug’in  baylamlar  maksimal  jaqinlastiriladi. 

Fizikaliq  emlewshi  ta’rbiya,  fizioterapevtik  proceduralar

Korsetti  tag’ip  ju’riw  mu’ddeti  4

konservativ  emlew  na’tiyjesi  kemrek.  Eger  bir  jil  dawaminda  konservativ  emlew  menen  na’tiyjege 

erisilmese, xirurgik usili qollaniladi, o’sikler ara baylamlardi Yumashev, Silin ha’m Dmitriev usilinda 

lavsan tasmachalar menen plastika qilinadi (229

Emlew.  Baylamlar  ziyanlaniwinin'  da'slepki  da'wirinde  konservativ  funkcional  emlew  usiniladi. 

Emlewxanada  jaraqatlang'an  taraw  awiriwsizlandiriladi,  keyinshelli  ol  3-4  ku'nnen  key

Nawqasti astinda taxtasi bar qatti oring'a shalqansha jatqiziladi. Emlewshi fizikaliq tarbiya o't

ha'pteden baslap qarnina aylaniwg'a ruxsat beriledi,  usi waqittan baslap denenin' arqa bo'limin massaj 

beriledi. Jataq rejiminin' uliwma dawamlilig'iа 3-6 ha'pte. 

Biraq  korset  isletilgende  jaqsiraq  na'tiyjelerge  erisiledi.  Bunday  emlewdin'  tiykarinda  u'zilgen 

baylam  bo'leklerin  maksimal  jaqinlastiriw  ha'm  barliq  pitiw  da'wirinde  ha'reketsizlendiriw  jatadi.

Awiriwsizlandirilg’annan  son’  ,  omirtqa  bag’anasin  arqag’a  bu’gilgen  jag’dayda  ekstenzion  korset 

qoyiladi.  Solay  etip,  o’tkir  o’sikler  ha’m  olarg’a  japisatug’in  baylamlar  maksimal  jaqinlastiriladi. 

Fizikaliq  emlewshi  ta’rbiya,  fizioterapevtik  proceduralar  nawqas  korsetda  gezinen  aq  o’tkeriledi. 

Korsetti  tag’ip  ju’riw  mu’ddeti  4-6  ha’pte.  Jaraqatlang’annan  keyin  ko’birek  waqit  o’tken  bolsa, 

konservativ  emlew  na’tiyjesi  kemrek.  Eger  bir  jil  dawaminda  konservativ  emlew  menen  na’tiyjege 

ili qollaniladi, o’sikler ara baylamlardi Yumashev, Silin ha’m Dmitriev usilinda 

lavsan tasmachalar menen plastika qilinadi (229-su’wret). 

Emlew.  Baylamlar  ziyanlaniwinin'  da'slepki  da'wirinde  konservativ  funkcional  emlew  usiniladi. 

4  ku'nnen  keyin  qaytariladi. 

Nawqasti astinda taxtasi bar qatti oring'a shalqansha jatqiziladi. Emlewshi fizikaliq tarbiya o'tkeriledi. 2-

ha'pteden baslap qarnina aylaniwg'a ruxsat beriledi,  usi waqittan baslap denenin' arqa bo'limin massaj 

6 ha'pte.  

Biraq  korset  isletilgende  jaqsiraq  na'tiyjelerge  erisiledi.  Bunday  emlewdin'  tiykarinda  u'zilgen 

baylam  bo'leklerin  maksimal  jaqinlastiriw  ha'm  barliq  pitiw  da'wirinde  ha'reketsizlendiriw  jatadi. 

Awiriwsizlandirilg’annan  son’  ,  omirtqa  bag’anasin  arqag’a  bu’gilgen  jag’dayda  ekstenzion  korset 

qoyiladi.  Solay  etip,  o’tkir  o’sikler  ha’m  olarg’a  japisatug’in  baylamlar  maksimal  jaqinlastiriladi. 

nawqas  korsetda  gezinen  aq  o’tkeriledi. 

6  ha’pte.  Jaraqatlang’annan  keyin  ko’birek  waqit  o’tken  bolsa, 

konservativ  emlew  na’tiyjesi  kemrek.  Eger  bir  jil  dawaminda  konservativ  emlew  menen  na’tiyjege 

ili qollaniladi, o’sikler ara baylamlardi Yumashev, Silin ha’m Dmitriev usilinda 

 

---

Operaciyadan  son’  qatti  jataqta  jatiw  rejimine  boysiniladi.  Orinda  awdariliw  sheklenbeydi.  Operaciyada 

son’ birinshi ku’nlerden aq emlewshi fizik ta’rbiya ha’m fizioterapevtik proceduralar usiniladi. Nawqaslar 

ayaqqa turg’an son’ omirtqa bag’anasin ha’rekersizlendiriw ushin sirtqi maslamalar isletilmeydi. Deneni 

alding’a  bu’giwdi  8-10  ha’pte  dawaminda  sheklenedi.  Jumisqa  layaqatliliq  11-12  ha’pteden  son’ 

tiklenedi.