1991-yil 19—21-avgustda Moskvada G

40-41-§§. MINTAQAVIY MOJAROLAR VA XALQARO

TERRORIZM.
Dunyodagi mavjud narkotik moddalarning 75 foizi faqat Afg‘onistonda yetishtirilayotganligi, uning 90 foizi Yevropaga tarqatilayotganligining o‘zi ayanchli holdir.

O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1993-yilda BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida so‘zlagan nutqida Afg‘oniston muammosiga jahon hamjamiyatining e’tiborini qaratib, bu masalaning nechog‘liq jiddiy ekanini alohida ta’kidlagan edi.

BMT Bosh Assambleyasining 1995-yilda bo‘lib o‘tgan 50-sessiyasida esa davlatimiz rahbari Afg‘oniston muammosini bartaraf etish borasida qator amaliy takliflarni ilgari surdi. Xususan, bu davlatga qurol-yarog‘ kiritishni qat’iy taqiqlash zarurligini alohida qayd etdi.

1999-yil 19—20-iyul kunlari Toshkentda Afg‘oniston muammosini hal qilish bo‘yicha «6+2» guruhining navbatdagi uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Bu guruhga Afg‘oniston bilan chegaradosh 6 davlat — Eron, Xitoy, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston, O‘zbekiston, shuningdek, Amerika Qo‘shma Shtatlari va Rossiya kiradi.

«6+2» guruhining Toshkent uchrashuvi mazkur mojaroni tinch yo‘l bilan hal etish choralarini topishga xizmat qiladi.

Uchrashuvda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov nutq so‘zladi. Unda so‘zga chiqqan BMT Bosh kotibining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili L.Braximi BMT O‘zbekistonning ushbu mojaroni hal etish borasidagi sa’y-harakatlarini yuksak baholashini ta’kidladi. U BMT Bosh kotibi Kofi Annanning «6+2» guruhining Toshkent uchrashuvini qo‘llab-quvvatlab Prezident Islom Karimov nomiga yo‘llagan maktubini o‘qib eshittirdi.

1997-yili O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov Afg‘onistonga chegaradosh 6 mamlakat va AQSH hamda Rossiya ishtirokida muloqot guruhi tashkil etish tashabbusini ilgari surdi. Oradan ko‘p o‘tmay, bu tashabbus hayotda o‘z in’ikosini topdi. «6+2» guruhi tashkil etildi. Uning birinchi uchrashuvi 1997-yil 16-oktabrda Nyu-Yorkda bo‘lib o‘tgan edi.

Anjuman nihoyasiga «Afg‘onistondagi mojaroni tinch yo‘l bilan bartaraf etishning asosiy tamoyillari to‘g‘risida»gi Toshkent Deklaratsiyasi imzolandi.

Uchrashuv yakunida mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalari vakillari uchun matbuot anjumani bo‘ldi. Unda L.Braximi «6+2» guruhi uchrashuvining bevosita Afg‘oniston joylashgan mintaqa — O‘zbekistonda o‘tayotgani muhim ahamiyat kasb etajagini ta’kidladi. Yana bir e’tiborga molik tomoni shundaki, Toshkent uchrashuvida Afg‘onistondagi ikki asosiy guruh — «Tolibon» harakati hamda Afg‘oniston Birlashgan fronti vakillari ilk bor bir stol atrofiga yig‘ildi. Shuningdek, qabul qilingan Toshkent Deklaratsiyasi Afgonistonda tinchlik o‘rnatish yo‘lidagi zalvorli qadam bo‘lganini qayd etdi. BMT Bosh kotibining Afg‘oniston bo‘yicha maxsus vakili mazkur Deklaratsiya uzoq vaqt mobaynida ishlab chiqilgani va o‘zida Afg‘oniston zaminida tinchlik o‘rnatishning asosiy tamoyillarini jamlash bilan birga, endilikda «6+2» guruhi a’zolarining nuqtai nazari va qarashlarini umumlashtiradigan muhim hujjat sifatida ham amal qilishini aytdi.

1999-yilning 16-fevral kuni Toshkent shahrining bir necha joyida kuchli portlashlar yuz berdi. Natijada 6 nafar begunoh kishi halok bo‘ldi. Yuzlab odamlar turli darajadagi og‘ir tan jarohatlariga uchradi. Bir qancha ma’muriy va turarjoy binolari jiddiy zarar ko‘rdi. Terrorchilar bu xatti-harakatlari bilan butun mamlakat aholisining qahru g‘azabini uyg‘otdi.

16-fevral kuni sodir bo‘lgan qonli fojialarning butun mazmuni va mohiyati ana shundan iboraMamlakat Prezidenti fevral voqealariga daxldor bo‘lgan terrorchilik guruhi ta’siriga uchgan, bilib-bilmay ko‘r-ko‘rona ularga ergashganlarni yurt va millat otasi sifatida gunohlaridan kechishi haqida bayonot berganidan keyin sodir bo‘lgan voqealar diqqatga sazovor.

Prezident I.Karimov mustaqillikning ilk kunlaridayoq xavfsizligimizga tahdid soluvchi omillar xususida gapirar ekan diniy ekstremizm va terrorizm haqida takror va takror gapirdi. Xalqaro tashkilotlar minbaridan turib, uning dunyoviy fojia, taraqqiyotga to‘sqinlik qiluvchi kuchli omil ekanligini bir necha marta ta’kidladi. U «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli kitobida muammoning ilmiy-nazariy yechimini bayon etdi.

Ana shu hayotiy haqiqat va jahon ijtimoiy-siyosiy jarayonlaridagi islom omilini hisobga olib Islom Karimov: «Afsuski, hozirgi zamon tarixida ana shu o‘ta keskin ko‘rinishlar jiddiy mojarolarni, ziddiyatlarni keltirib chiqarishi, barqarorlik va xavfsizlikka tahdid solish mumkinligi insoniyatni cho‘chitayapti. Shundan darak beruvchi fikrlar ancha-muncha to‘planib qolgan. O‘zbekistonning mustaqilligini mustahkamlash, uning xavfsizligini ta’minlash zarurligi nuqtayi nazaridan qaraganda bu hodisalar bizda ham jiddiy tashvish tug‘dirmoqda», — dedi.
1999-yil avgust oyining oxirlarida bir guruh jangarilar Tojikiston orqali Qirg‘izistonning Botken tumaniga kirib keldilar. Ular qariyb uch oy mobaynida tumanning besh qishlog‘ini bosib oldilar. Tinch yashayotgan ming-minglab odamlar hayotiga tajovuz qildilar. Ularning mol-mulkini, oziq-ovqatlarini tortib oldilar. Bir qirg‘iz generali, to‘rt yapon fuqarosi va boshqa bir necha kishilar garovga olindi.

Turli millat vakillari va bir necha mamlakat fuqarosidan iborat jangarilar xalqaro terrorizmning yangi qiyofasini ko‘rsatdilar. Bezorilar Qirg‘iziston hududidan chiqib ketgan paytlari Moskvada nashr etiladigan «Vremya-MN» gazetasi muxbiri O‘zbekiston Prezidenti I.Karimovga savol bilan murojaat etdi. O‘zbekiston rahbarining ushbu gazetada chop etilgan intervyusi bugungi dunyo mojarolariga, ijtimoiy-siyosiy jarayonlariga, xususan, xalqaro terrorizm va diniy ekstremizmga munosabatlarda juda katta aniqlik kiritdi.

Har qanday tashqi tajovuzlar emas, balki, miyasi zaharlangan yoshlarning o‘zi tug‘ilib o‘sgan uyi, xonadoni, kindik qoni to‘kilgan muqaddas tuprog‘i, ona-Vatani, mo‘tabar ostonasiga bolta urishi, uni barbod etishi, portlatib yuborishi, kun-payakun qilishi. Bu manqurtlik o‘z ajdodlariga, qavm-qarindoshlariga, volidai muhtaramasiga, padari buzrukvoriga qo‘l ko‘tarishdek bedavolikning urchib kelayotganligi bilan izohlanadi va uni ana shu umuminsoniy tanazzul hodisasi tashvishga soladi

1999-yilning 18—19-noyabr kunlari Turkiyaning Istanbul shahrida Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining navbatdagi yig‘ilishi bo‘ldi. Anjumanda asosiy muhokama qilingan masala Yevropada Xavfsizlik Xartiyasi bo‘ldi. Xartiya nafaqat tashkilotga a’zo bo‘lgan 54 mamlakatning, balki butun dunyoning kelgusi asrdagi xavfsizligini ta’minlash borasidagi muhim hujjatdir. Ushbu anjumanda birinchi bo‘lib O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovga so‘z berildi.

Istanbul Sammitida so‘zlagan nutqida Prezident Islom Karimov: «Bugungi kunda biz radikal kayfiyatdagi markazlarning diniy ekstremizm va terrorizmni tarqatishga qaratilgan uzoqni ko‘zlovchi rejalariga, mintaqa davlatlarini o‘zlari tanlagan demokratik, huquqiy va dunyoviy taraqqiyot yo‘lidan qaytarishga urinishi hollariga duch kelmoqdamiz. Buni Tojikistondagi voqealar, yaqinda Toshkentda yuz bergan portlashlar, bosqinchilar guruhlarining mustaqil Qirg‘iziston janubiga surbetlarcha bostirib kirishi hamda barchaga ma’lum boshqa faktlar isbotlab turibdi. Bunday rejaning amalga oshirilishi uchun Afg‘oniston asosiy maydon vazifasini o‘tamoqda. 20 yildan buyon fuqarolar urushi davom etayotgan bu mamlakat turli toifadagi xalqaro terroristlar va aqidaparastlar boshpana topib, tayyorgarlik ko‘rayotgan sinov lageriga, asosan, narkotik moddalar yetishtirish va sotishdan olingan daromad hisobiga kun ko‘radigan mamlakatga aylanib qoldi», degan muammoni ko‘tardi.

O‘zbekiston rahbarining pozitsiyasi, voqea-hodisalarga yondashish usuli va siyosiy taktikasi xalqaro terrorizm va ekstremizmga qarshi birgalikda kurashishga da’vat etishida, jumladan, Afg‘oniston va Tojikiston mojarolari, ularga homiylik qilayotgan kuchlar faoliyatiga baho berishda, ularni aniqlashda yanada ko‘zga yaqqol tashlanadi. Istanbul Sammitida Xavfsizlik Xartiyasi loyihasi muhokama qilinar ekan, bu loyihani yanada to‘ldirish, yangi bandlar va g‘oyalar bilan boyitish taklifini kiritdi.

Istanbul Sammiti O‘zbekiston so‘zining qudratini, uning siyosiy irodasini va jahon taraqqiyotiga kuchli ta’sir ko‘rsatayotganini yana bir bor namoyish qilgan ulkan hodisa bo‘ldi. U yana bir bor dunyoning eng nufuzli siyosatdonlari e’tiborini xalqaro terrorizm va ekstremizmning tub mohiyatini, uning taraqqiyot omillarini, Yer shari va insoniyat taqdiriga solayotgan tahdidlarini har tomonlama chuqur tahlil etishga, ilmiy, nazariy va amaliy jihatdan munosib baho berishga qaratdi. Prezident Islom Karimov nutqi bugungi O‘zbekiston siyosatining butun ko‘lamini va umuminsoniy qadriyatga daxldorligini ko‘rsatib turadi