11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

– savolga javob.

Quruqlik-havo muhitining o„ziga xos jihatlaridan biri, bu muhitda yashovchi tirik organizmlar quruqlikda harakatlangani bilan, ularning hayoti bevosita havo muhiti bilan ham bog„liq. Havo gazlar aralashmasidan iborat. Havo tarkibida gazlar miqdori nisbatan doimiy bo„lib, 78,08% i azot, 20,9% i kislorod, 1% i inert gazlar, 0,03% i karbonat angidrid gazlaridan tashkil topgan. Atmosfera tarkibidagi kislorod taxminan bundan 2,5 mlrd yil oldin hosil bo„lgan. Bu jarayonda quruqlik va suv muhitidagi o„simliklarda sodir bo„ladigan fotosintez jarayoni muhim rol o„ynagan. Karbonat angidrid va suv ishtirokida o„simliklar hujayrasida organik moddalar hosil bo„ladi va atmosferaga kislorod ajralib chiqadi.
O„simliklar, hayvonlar va aerob mikroorganizmlar uchun havo zarur omillardan biri hisoblanadi. Tuproq hayvonlar harakatlanishi uchun substrat vazifasini o„taydi, o„simliklar esa ildizlari yordamida tuproqqa birikadi, suv va unda erigan mineral tuzlarni shimadi. O„simlik va hayvonlardagi quruqlik-havo muhitida yashashga moslanish lar. Suv muhitidan farq qilib, havoning zichligi katta emas. Shuning uchun bu muhitda o„simliklarda tayanch vazifasini bajaruvchi mexanik to„qimaning rivojlanishi katta ahamiyatga ega. Iqlim omillarining keskin o„zgaruvchanligi esa o„simliklarda qoplovchi to„qimalarning hosil bo„lishiga sabab bo„ldi. Undan tashqari, o„simliklarda shamol yordamida changlanishni, sporalar, urug„ va mevalarning tarqalishini ta‟minlovchi moslanishlar paydo bo„ldi. Hasharotlar va qushlarda uchishga moslanishlar yuzaga keladi. Havo massalarining harakati ayrim mayda organizmlar (o„rgimchaklar, hasharotlar)ning passiv tarqalishini ta‟minlaydi. Evolutsiya jarayonida hayvonlarda tashqi (bo„g„imoyoqlilar) va ichki skeletning (xordalilar) mukammallashuvi havo zichligining pastligi bilan bog„liq. Quruqlik hayvonlari chegaralangan
tana massasi va gavda o„lchamiga ega. Masalan, quruqlikda yashovchi eng yirik hayvon – filning massasi 5 tonnagacha bo„lsa, dengizda yashovchi gigant kitning massasi 150 tonnagacha yetadi.