11-mavzu: O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlari va mahalliy o’z-o’zini boshqarish. Reja

Birinchidan,
«Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida» Qonun bugun mamlakatda ijro 
etish bilan bog‘liq, asosan davlat hokimiyati va boshqaruv organlari zimmasida 
bo‘lib kelayotgan bir qator vazifalar va ular bo‘yicha vakolatlarga egalikda davlat – 
jamiyat sherikchiligini ifodalaydi. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlarini amalga 
oshirishda ularni loyihalashtirish, tashkillashtirish, tartibga solish, boshqarish, 
nazorat qilish bo‘yicha vazifalar va vakolatlarning bir qismi fuqarolik jamiyati 
institutlari zimmasiga o‘tishi bir tomondan davlat va jamiyat boshqaruvini amalga 
oshirishda fuqarolik jamiyati institutlarining rolini oshirsa, ikkinchi tomondan bu 
fuqarolik jamiyatiga o‘tish talablaridan birining hal etilishini ifodalaydi.
Ikkinchidan,
davlat hokimiyati va boshqaruv organlari hozirgi vaqtda 
ijtimoiy-gumanitar muammolarni tahlil etish va ular bo‘yicha belgilangan 
tadbirlarni amalga oshirishda etakchilik qilib keladi. 
Uchinchidan,
davlat tuzilmalari ushbu munosabatlarga o‘z vakolatlarida 
belgilangan me’yorlardan kelib chiqib yondashadi, fuqarolik jamiyati 
institutlarining esa o‘rtadagi masalani hal etishda ishtirok etish vakolatlari aniq 
emas. Bu holat esa o‘z-o‘zidan masalaning bir tomonlama hal etilishi yoki 
sansolorlikning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. 
To‘rtinchidan, 
fuqarolik jamiyati institutlarining o‘z-o‘zini boshqaruv 
mexanizmlari va huquqiy vakolatlarining o‘zgarishi davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlari mexanizmi va huquqiy vakolatlarida ham tarkibiy o‘zgarishlarini vujudga 
keltiradi. 
8
O’zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitutsiyasi. T.: O’zbеkistоn. 2014. 19 b. 
9
O’zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitutsiyasi, T.: O’zbеkistоn. 2014. 20 b. 

---

 2010 yilning noyabr oyida O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 
tashabbusi bilan qabul qilingan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada 
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi” ko‘ptarmoqli 
NNTlarni rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash yangi bosqichining boshlanish davri 
bo‘ldi.
Konsepsiyaning qoidalaridan kelib chiqib, bir qator qonun hujjatlari, shu 
jumladan 2013 yil 28 dekabrda “Ekologik nazorat to‘g‘risida”gi Qonun qabul 
qilinib, NNTlar ekologik nazoratning asosiy sub’ekti sifatida belgilandi. 
2014 yilning 5 mayida “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari 
faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi Qonun, shu yilning 25 sentyabrda esa “Ijtimoiy 
sheriklik to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi.
“Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida”gi Qonunga ko‘ra NNTlarni ijtimoiy ahamiyatga 
molik masalalarni hal qilishda ishtirok etishga samarali jalb qilishning va davlat 
tomonidan rag‘batlantirishning shakllaridan biri sifatida Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent shahar 
Kengashlari huzuridagi nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining 
boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash jamoat fondlari orqali NNTlar faoliyatini 
moliyalashtirishning yangi mexanizmi yaratildi.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2013 yil 12 dekabrda qabul 
qilingan PQ–2085-sonli “Fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga 
ko‘maklashish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorining 
qabul qilinishi ushbu sohadagi qonunchilikni rivojlantirishda muhim ahamiyatga 
ega bo‘ldi.
Birinchi Prezident qarorini amalga oshirish maqsadida 2014 yil 10 martda
57-sonli Hukumat qarori qabul qilindi.
YUqorida qayd etilgan qonun hujjatlariga ko‘ra NNTlarni tuzish va faoliyatini 
tashkil etishning tashkiliy-huquqiy mexanizmlari yanada takomillashtirildi va 
sezilarli darajada soddalashtirildi, xususan:
1.NNTni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun undiriladigan davlat boji 
stavkalari miqdori 5 baravarga, ularning ramzlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish 
uchun undiriladigan yig‘imlar miqdori 2,5 baravarga kamaytirildi. Bunda 
nogironlar, fahriylar, xotin-qizlar va bolalar jamoat birlashmalarini davlat 
ro‘yxatidan o‘tkazish uchun davlat boji mazkur qaror bilan tasdiqlangan davlat boji 
miqdorining 50 foizi miqdorida undiriladi; 
2.O‘zbekiston Respublikasida ro‘yxatga olingan NNTning alohida 
bo‘linmalari (vakolatxonalari va filiallari)ni, shu jumladan yuridik shaxs huquqiga 
ega bo‘lganlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va hisobga olish uchun davlat boji 
undirilmaydi; 
3.Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi arizani ko‘rib chiqish muddati ikki 
oydan bir oyga kamaytirildi; 
Taqdim etilgan arizalarni oqibatsiz qoldirish to‘g‘risidagi qaror qabul qilish 
instituti chiqarib tashlandi; 
4.Ta’sis hujjatlarini rasmiylashtirish tartibi soddalashtirilib, hujjatlarni notarial 
tasdiqlash talabi bekor qilindi, shuningdek, endilikda ta’sis hujjatlari avvalgidek uch 
nusxada emas, balki faqat ikki nusxada va faqat davlat tilda taqdim etiladigan bo‘ldi; 

---

NNTni qayta ro‘yxatdan o‘tkazish uchun hujjatlarni taqdim qilish tartibi 
soddalashtirildi va h.k. 
5.Hujjatlarni notarial tasdiqlashni bekor qilish, NNTni davlat ro‘yxatidan 
o‘tkazish to‘g‘risidagi arizalarni ko‘rib chiqish muddatining qisqartirilishi kabi 
ijobiy o‘zgarishlar “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga 
o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 2014 yil 11 dekabrdagi O‘RQ-381 
Qonunida ham o‘z aksini topdi.
SHu bilan birga, Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 10 martdagi qarori bilan 
Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining huquqiy asoslarini takomillashtirishga 
doir qo‘shimcha chora-tadbirlarrejasi tasdiqlandi.
1.Davlat boshqaruvi organlari tomonidan NNTlarning milliy qonunchilik va 
xalqaro shartnomalarda mustahkamlangan huquq va qonuniy manfaatlariga rioya 
qilinishi masalalariga muhim ahamiyat berildi.
2.Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 10 martdagi 57-sonli qaroriga ko‘ra har 
chorakda NNTning rahbar organlari tomonidan qabul qilingan qarorlarini adliya 
organlariga taqdim qilish amaliyoti bekor qilindi.
3.NNTlarning faoliyati shak-shubhasiz turli xil tadbirlarni o‘tkazish orqali 
erishiladigan hayriya va ijtimoiy foydali maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan. Bu 
erda shuni ta’kidlash joizki, qonunchilikda shuningdek NNTlar tomonidan tadbirlar 
o‘tkazish tartibini takomillashtirishga qaratilgan tegishli ijobiy choralar ko‘rildi.
4.Xususan, 2015 yilning 4 iyunida O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 
buyrug‘i bilan (ro‘yxat raqami 2679) Nodavlat notijorat tashkilotlari tadbirlarini 
kelishish tartibi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi. NNTlarning tadbirlarini 
kelishishning huquqiy belgilanishi avval ham mavjud bo‘lganligi sababli ushbu 
nizom yangilik hisoblanmaydi. Mazkur nizomning asosiy vazifasi huquqni qo‘llash 
amaliyotida bir xillikni ta’minlashdan iborat.
5.NNTlar faoliyatining erkinligini kafolatlash va tadbirlarni hech qanday 
to‘siqlarsiz o‘tkazilishini ta’minlash maqsadida, nizomda qonun hujjatlari va NNT 
ustavida belgilangan maqsadlardan kelib chiqib o‘tkazilayotgan tadbirlarga adliya 
organlari vakilining noqonuniy aralashuviga yo‘l qo‘yilmasligi, shuningdek 
NNTning ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organning noqonuniy hatti-xarakatlari ustidan 
shikoyat qilish huquqi alohida belgilab o‘tilgan.
NNTlar faoliyatini tartibga solish sohasidagi qonunchilikdagi ijobiy 
o‘zgarishlarga ob’ektiv nazar tashlansa, mazkur ma’ruzaning xulosasi sifatida shuni 
qayd etish mumkinki, ularning barchasi:
-