11-Mavzu: Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti Reja



Download 0,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/13
Sana06.03.2021
Hajmi0,54 Mb.
#60919
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
11-mavzu (1)

Madaniy  hayot.  Turkistonda  birinchi  o’zbek  tilidagi  gazeta 


 

 

«Turkestanskiy vedemosti» ning bevosita yordami tufayli vujudga keldi. 



Bu gazeta «Turkiston viloyatining gazeti» bulib, u 1870 yilning iyulidan 

1917 yilning fevraliga kadar chiqib turdi. «Turkiston viloyatining gazeti» 

-1871 yildan 1883 yilgacha Turkiston general-gubernatorining tarjimoni 

Shohimardon Ibrohimov va biroz vakttacha Muhammadhasan Chanishev 

boshchiligida  1883  yilning  oxiridan  1917  yilning  fevraligacha 

N.P.Ostroumov 

muharrirligi 

ostida 


chikdi. 

Gazeta 


dastavval 

«Turkestanskie vedomosti» ga «Ilova» kilib chikarilar edi. 1871 yildan u 

kichik hajmda oyiga to’rt marta: ikki marta o’zbek tilida va ikki marta 

qirg’iz  tilida  chik,a  boshladi.  1883  yil  30  yanvarda  general-gubernator 

Chernyaevning  29-son  buyrugi  bilan  bu  «Ilovalar»  «Turkiston 

viloyatining gazeti» ga aylantirildi. 

Turkiston  general-gubernatori  general-ad’yutant  fon  Rozenbax 

1885 yil yanvarida mahalliy xalk, orasida rus tilini targ’ib qilish uchun 

«Turkiston viloyatining gazeti» ni ikki tilda: o’zbek va rus tillarida nashr 

etish  haqida  rasmiy  buyruk  bergan  edi.  Bu  gazeta  sahifalarida  tarix, 

etnografiya, arxeologiya, numizmatika fanlariga oid yangiliklar, Ovrupa 



 

 

fan-texnikasi,  adabiyoti  va  san’atiga  xdmda  yunon  olimlari  haqidagi 



ma’lumotlar  berib  borilardi.  Gazetaning  faoliyatiga  baho  bergan 

Cho’lpon  uning  shiori  va  anik,  plani  bo’lmaganligi,  tilining  raliz 

ekanligini tanqid kilsa, Turkiston matbuotining bilimdoni Ziyo Said esa 

bu  gazeta  Turkiston  xayotida  ruy  berayotgan  voqealarni  teskari 

yoritganlikda ayblaydi. Ammo adolat nuqtai nazaridan aytganda, gazeta 

ilk  matbuot  nashri  sifatida  ulkada  davriy  matbuotning  shakllanishida 

zamin  hozirladi,  oddiy  xalkda  gazetaga-bosma  so’zga  qIZIKISh 

uyg’otdi. 

O’zbek  gazeta  publitsistikasining  ilk  namoyandalari:  Zokirjon 

Furkdt,  Sattorxon  Abdurafforov,  Max,mudxuja  Bex,budiy  va  boshk,a 

ilror uzbek ziyolilarining bu gazeta bilan ijodiy x,amkorligi demokratik 

royalar bilan surorilgan uzbek publitsistikasining rivojiga yul ochdi. 

Xulosa  kdlib  aytganda,  «Turkiston  viloyatining  gazeti»  rasmiy 

nashr  bulishiga  k,aramay,  mustamlaka  Turkistonning  47  yillik  (1870-

1917) tarixi buyicha k^immatli manba sifatida kurilmogi lozim. 

Turkistonda  kitob  nashri  ishlarining  vujudga  kelishi  O’rta 




 

 

Osiyoning  Rossiya  tomonidan  bosib  olinishi  davriga  turri  keladi.  Bu 



davrgacha  o’lkada  bosmaxona  ham,  litografiya  (toshbosma)  x,am 

bo’lmagan. Ulkani chor Rossiyasi bosib olgach xukumatning ehtiyojidan 

kelib chiqib, kitob nashri uchun moddiy-texnika baza yaratildi. 

Nashr  ishlarining  avj  olishi  bosmaxona  va  litografiya  tarmokdari 

kengayishiga  olib  keldi.  Xususan,  1872  yili  Turkiston  general-

gubernatorligi  devonxonasida  bosmaxona  ochildi.  U  harbiy  xalk 

boshqarmasi  bosmaxonasi  deb  nomlandi.  1877  yili  Toshkentda  S.I. 

Laxtinning  birinchi  xususiy  bosmaxonasi  vujudga  keldi.  Muhammad 

Rahimxon  Feruzning  tashabbusi  bilan  Xivada  birinchi  bosmaxona 

tashkil etildi. «Nisobus Sibyon» asari butun O’rta Osiyoda ham birinchi 

bosma kitob hisoblanadi. 1883 yil Toshkentda Sufi Olloyorning «Kitobi 

sabot  ul-ojizin»  asari,  1904-1905  yillari  O.A.Portsev  tomonidan 

A.Navoiyning  «Xamsa»  asari  nashr  etildi.  Tabiiyki,  o’zbeklarning  ona 

tilida  dastlabki  kitoblar  chiqarilishi  milliy  ziyolilarimizning  qiziqishini 

uygotdi. XX asr boshlarida ulardan ko’pchiligi kitob chikarishda ishtirok 

etibgina qolmay, o’z toshbosmalarini ham ochdilar. 




 

 

G’ulom Hasan Orifjonov obro’li milliy noshirlardan biri  edi.  U 



Moskvadan  4  ta  litografik  dastgox  olib  keldi.  Orifjonovning 

«G’ulomiya»  litografiyasi  1902  yilda  ochildi.  Shu  bilan  birga  Husayn 

Makaev,  Hoji  Muhammad  Azimjon  Marg’iloniy  va  boshqalar  ham 

xususiy litografiya egalari edilar. 

Umuman, 

«inqilobgacha 

bo’lgan» 

Turkistonda 

nashr 

korxonalarining keng tarmog’i ishlar edi. Turli paytlarda bu yerda 50 ta 



bosmaxona,  13  ta  litografiya  va  8  ta  litografiya  mavjud  edi.  Yuqorida 

nomlari sanalgan noshirlar orasida Mirzaahmad binni Mirza Karimning 

nomi ham mashhur edi. 

Ko’rib turganimizdek, milliy kitoblarning Markaziy Osiyoda keng 

tarkalishida  toshbosmaning  o’rni  bekiyos  bo’ldi.  Ammo  kitob  nashri 

o’sha davr talabiga javob bermas edi. Statistik ma’lumotlarga karaganda, 

1913 yilda kitob nashri bor yo’g’i 56 nusxani, shunigdek, o’zbek tilida 

33  nusxani  tashkil  etardi,  xolos.  Ularning  umumiy  tiraji  100  ming 

nusxani, o’zbek tilidagisi atigi 8 ming nusxani tashkil etar edi. Turkiston 

sharoitida  mahalliy  millat  vakillarining  umumiy  aholi  soni  98  foizni 




 

 

tashkil  etishini  hisobga  oladigan  bo’lsak,  u  dengizdan  qatra  ekanligi 



ma’lum bo’lib qoladi. 

Shunday  qilib,  chor  hukumati  boshqa  sohalardagi  kabi  nashr 

ishlaridan  ham  ulkan  ma’naviy  jihatdan  tobe  qilish,  umumruslashtirish 

siyosatini  kuchaytirish  kabi  strategik  vazifalarni  hal  etishda 

foydalanishga  intildi.  Ammo,  chor  xukumatining  mafkuraviy  va 

ma’muriy  tadbirlariga  qaramay,  keng  xalk,  ommasi  va  milliy 

ziyolilarimiz  asriy  an’analarni  asrab  qolishga  intildilar.  Nashr ishlarida 

ham  milliy  tarakdiyot  uchun  uziga  xos  kurash  kechdi  va  bu  milliy 

ozoddik harakatining ajralmas bir qismi bo’lib koldi. 

Ma’rifatchilik  harakati. XIX  asrning  ikkinchi  yarmida  turkistonda 

ma’rifatchilik xarakati keng kuloch yoydi. Yangi rus-tuzem  maktablari 

ochila  boshladi.  Rossiya  texnikalari,  kirib  keldi.  Furkatning  «Vistavka 

xususida» she’rlari ana shu yangiliklar ta’sirida yozildi. Ishoqxon Ibrat 

esa  Qo’konda  «Ishoqiya»  kutubxonasini  tashkil  qildi.  O’zi  tug’ilgan 

qishlokda  usuli  savtiya  maktabini  ochib,  o’kuvchilar  uchun  o’zi 

darsliklar  yozdi.  Bu  davr  adabiyotining  ko’zga  ko’ringan  vakillari 




 

 

Furqat,  Muqimiy,  Zavkiy,  Kamiy,  Komil  Xorazmiy,  Avaz  O’tarlar 



maktab va maorifni targ’ib qiladigan ruhdagi she’rlari va amaliy ishlari 

bilan bu harakatchilikning keng qanot yoyishiga zamin tayyorladilar. 




Download 0,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish