11-mavzu. Kasbiy xususiyatlarni tadqiq etish usullari (2 soat)

YOzib olish o’qish natijalarini mustahkamlashning asosiy usulidir. YOzib
olishning asosiy turlari: reja, tezislar, konspekt, ko’chirma va sitatalar,
annotatsiyalar, referat, retsenziyalardir. Har kimning o’z fikrini va keyin,
masalan, retsenziya yoki referatlarda foydalanishi mumkin bo’lgan masalalarni
yozib olish alohida o’rin egallaydi.
Sitata olish (latincha ―sito‖- ―guvohlikka chaqiraman‖ so’zidan olingan).
Sitatalarni bir xil formadagi ayrim varaqlarga yoki alog’ida kartochkalarga
ko’chirib olish qulayroq. Sitatalar munozarada ajoyib guvoh, ma‘lumot olish
1 В.Чорнолуцкий. Техниказаписичтения, 1927.М.
uchun mo’’tabar manba. Ammo bu ma‘lumotlarni quyidagi umumiy qoidalarga
rioya qilib yozib olish kerak: a) eng muhim, yakun ma‘lumotlarni yozib olish,
shu bilan birga kontekstda olib ko’rsatish kerak: b) butun-butun jumlalarni yoki
abzatslarni yozib olish; v) sitatalarni qo’shtirnoqqa olish, yoniga chizma
qo’yish; g) ularning manbalarini ko’rsatish (umumiy manba avval boshda
ko’rsatilgan bo’lsa, faqat sahifasi yoziladi). Sitatada avtorning uslubi,
punktuatsiyasi va shrift ajratmalari saqlanadi.
Tezis tuzish (grekcha ―tezo‖-―tasdiqlayman‖ so’zidan olingan). Murakkab
tezislarda nimaning tasdiqlanishigina emas, uning nima bilantasdiqlanishi
hamisbot etiladi. Tezislar da‘vo yoki inkorning mavhum qat‘iy ifodalarida
ta‘riflab beriladi. Tezislar munozara uchun asos sifatida ilgari suriladi. Har bir
tezisda bitta asossiy fikr bo’ladi.
Reja tuzish. Asarning oddiy yoki murakkab rejasi shundan iboratki, matn
mantiqiy jihatdan bo’lgan ayrim qismlarga – sarlovhalarga bo’linadi, matnning
har bir qismi nimadan bahs etishini sarlovhalar qisqacha va aniq ta‘riflab beradi.
Kitobning b, bo’limning mundarijasi va shu kabilar rejaga asos bo’lib xizmat
qila oladi. Rejada sarlavhalar savol shaklida ko’rsatilishi yoki nima to’g’risida
gap ketayotgani ko’rsatiladi. Rejaning tuzilishi- asarning tuzilishi; predmet
rejasi yoki mantiqiy reja- masalalarning tematik yoki yig’indi reja (bir necha
asarni o’rganish asosida tuziladi), konspekt reja farqlanadi. Allaqachon o’qilgan
manbaning rejasini ko’zdan kechirish esdan chiqib qolganday ko’rinadigan
narsani xotiraga keltirishga yordam beradi.