11-mavzu: insonning tabiat komplekslariga ta’siri. Reja

rayonlarning (G’arbiy Sibir, O’rta Osiyo) xo’jaligini rivojlantirish rejalarini tuzishda katta ahamiyatga egadir. O’rta Osiyo hududida sug’oriladigan maydonlarning kengayishi, bu yerning tabiatida yaqin kelajakda qanday o’zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkinligini oldindan ko’ra bilish va shu yo’nalishga qarab xo’jalik ixtisoslanishini rejalashtirish zarur.
Tabiiy geografik bashoratga e’tibor bermaslik ko’p hollarda ko’ngilsiz oqibatlarga olib kelishdan tashqari, katta moddiy zarar ham keltiradi.
G’arbiy Sibirning janubi va Qozog’istondagi qo’riq va bo’z yerlarni o’zlashtirish davrida, qora va kashtan tuproqli yerlardan millionlab gektari haydab yuboriladi, shu bilan birga shamol eroziyasiga beriluvchan yengil mexanik tarkibli tuproqlar ham eroziyaga qarshi tadbirlar qo’llanmay haydaldi. Buning ustiga quruq iqlim ham hisobga olinmadi. Oqibatda chang bo`ronlari tez-tez takrorlanib turadigan bo’lib qoldi. 1967 yilda G’arbiy Sibir dashtlarida may oyida 19 kun davomida chang bo’roni bo’lib turdi, dala ishlari bir necha kunga to’xtab qoldi. Yuz minglab gektar yerdagi ekinlar shamol eroziyasi tufayli nobud bo’ldi, yo’llarni va suv inshootlarini tuproq bosib ketdi. Shundan so’ng ko’pgina xo’jaliklar katta maydondagi yerlarni nuroq holicha tashlab qo’yishga majbur bo’ldilar. Agar eroziya o’choqlari bo’lgan urochishalarni haydalmaganda yoki hududda tuproqni eroziyadan muhofaza qilish choralari oldindan ko’rilganda, shunday hol yuz bermas edi. Xalq xo’jaligi uchun zarar keltiradigan tabiiy geografik jarayonlarni tabiiy geografik hududiy kompleks doirasida har tomonlama o’rganish va shunday jarayonlarning bir yoki bir nechtasi keng tarqalgan joylarni aniqlash, uni rayonlashtirish hamda ularga qarshi kurash choralarini ishlab chiqish juda katta xalq xo’jaligi ahamiyatiga egadir. Shu nuqtai nazardan qaraganda, P.G’ulomov Zarafshon vohalariga tutash cho’llardagi qishloq xo’jalik ahamiyatiga molik bo’lgan tabiiy geografik jarayonlarni o’rganib, tuzgan tabiiy geografik jarayonlarning tarqalishi kartasi diqqatga sazovordir. Bu kartada qishloq xo’jaligi ahamiyatiga molik bo’lgan tabiiy geografik jarayonlar hisobga olinib, o’n bir rayon ajratilgan va har bir rayon hududida qanday jarayonlar tarqalganligi, unga qarshi ko’riladigan choralar belgilangan.