11-Mavzu: Din madaniyat fenomeni Reja

Din falsafasi. Din sotsiologiyasi, Din psixologiyasi kabi asosiy mavzusi «din» bo`lgan Din falsafasi, «din»ni falsafadan kelib chiqib tadqiq qiladi. Bu tadqiqot asnosida aqliy va betaraf yo`l tutadi. Bu ilm turi, qandaydir bir Yaratuvchi kuch etiqodiga falsafiy bir asos topishga harakat qiladi. SHu tufayli ham Din falsafasi sohasida faoliyat ko`rsatuvchilarnig maqsadi dinnig haq yoki botil ekanligi masalasi bilan mashg`ul bo`lish emas, diniy hukmlarnig mantig`i va mohiyatini ochib berishdir. Bu maqsad bilan ular, eg avvalo Xudonig mavjudligi bilan bog`liq dalillarnig tanqid yoki tahlilini qiladi, bu dalillarnig qanchalik asosli yoki asossiz ekanligi masalasini ko`rib chiqadi.
Din falsafasini boshqa din ilmlaridan ajratib turuvchi jihat bu, undagi hukm berish, xulosa yasash xususiyatidir. Boshqa din ilmlari, baho berish, munosabat bildirish metodiga suyagan holda diniy masalalarni hal qilishsa; Din falsafasi, ular yasagan xulosa va erishgan natijalardan keg miqyosda foydalanadi va bu natijalar sababli bir qancha hukmlarni chiqaradi. Hatto Din falsafasi, dinni maqsad qilib olgan ilm turlari qo`lga kiritgan natijalar va bu natijalarga erishish uchun ular qo`llagan metodlar haqida ham hukm chiqarishi mumkin.
Din falsafasi, dinnig mohiyati, insonnig diniy haqiqatlar bilan bo`lgan bog`liqligini o`rganadi. Bu ilm turinig etiborida bo`lgan mavzularnig boshida Xudonig borligi, sifatlari, yaratuvchi-koinot munosabati, yaratish, olamnig yaratilishidagi maqsad, qayta tirilish, payg`ambarlik va vahiy kabi keg miqyosda metafizik bir xarakterga ega masalalar asosiy o`rinni egallaydi. Bundan tashqari ilm-imon, ilm-din, din-madaniyat (din-sanat, din-til-adabiyot) diniy tajriba, diniy his kabi asoslar ham bu ilm turinig sarhadlariga kiradi.
Din tarixinig yuqorida malum qiliganlar bilan yaqindan aloqasidan tashqari, u suyanuvchi bir qancha ilm turlari ham mavjud. Ularnig ichida birinchilardan bo`lib tarix o`rin oladi. Tarix, makon va zamon tayin qilgan holda o`tmishdagi voqea-hodisalarni o`rganuvchi bir ilm turi bo`lishi bilan birga moziy va hozirdagi dinlarnig tarixiy shakllanishi jihatidan Dinlari tarixiga yaqindan ko`makchi bo`ladi.
Diniy matnlarnig o`rganilishi, tabiiy ravishda, tilga bog`liqdir. Demak, bir tomondan Dinlar tarixi suyanadigan ilm turi esa bu Filologiyadir. Bundan tashqari Mifologiya (Rivoyat va afsonalar), Etnologiya, Arxeologiya, Sanat tarixi, Folklor va shuga o`xshash bir qancha ilm turlari borki, ulardan ham Dinlar tarixi izlanishlarida bevosita foydalaniladi.