11 ma’ruza mavzu: Planli geodezik to‘rlarni barpo etishni triangulyasiya, poligonometriya va trilateratsiya usullari to‘g‘risida umumiy tushunchalar Reja

11 - MA’RUZA

Mavzu: Planli geodezik to‘rlarni barpo etishni triangulyasiya, poligonometriya va trilateratsiya usullari to‘g‘risida umumiy tushunchalar

Reja:

1. Triangulyasiya usuli

2. Poligonometriya usuli

3. Trilateratsiya usuli.

Tayanch iboralar: triangulyasiya, poligonometriya usuli, trilataratsiya, uchburchaklar, punktlar, tenglamali, sinuslar.
Triangulyasiya usuli. Triangulyasiya uchburchaklar qatori yoki to‘ri shaklida barpo etiladi (11.1-shakl).

Uchburchakning barcha burchaklari, uchburchak qatoridagi boshlang‘ich va oxirgi uchburchaklarning biror tomonini uzunligi (bazis tomoni) o‘lchanishi lozim. Har bir uchburchakning ichki burchaklarini o‘lchash uchun ularning uchlari bir biridan ko‘rinishi kerak. SHuning uchun uchburchak uchlari sifatida baland nuqtalar tanlanadi, aks holda uchburchak uchlariga signallar yoki piramidalar o‘rnatiladi. Barpo etilgan uchburchaklar mumkin qadar teng tomonli bo‘lishi kerak. Uchburchak uchlari (punktlar) uzoq vaqt saqlanishi uchun joyda mustahkam saqlanadigan doimiy belgilar bilan belgilanadi. Bu belgilar markaz deb ataladi. Uchburchaklarning tomon uzunliklari sinuslar teoremasidan foydalanib hisoblanai.

11.1-shakl

Poligonometriya usuli. Poligonometriya siniq chiziq shaklida quriladi. Punktlarni tutashtiruvchi chiziqning uzunligi hamda tutash chiziqlar orasidagi gorizontal burchaklar o‘lchanadi. Poligonometriya tomon uzunliklari uning snifiga bog‘liq (buni keyinchalik bayon etamiz). Poligonometriya yo‘lini chizmasi 11.2-shaklda ko‘rsatilgan.

Triloteratsiya usuli. Triloteratsiya ham triangulyasiya singari uchburchak qatorlari yoki to‘rlari shaklida barpo etiladi, bunda uchburchaklarning barcha tomon uzunliklari o‘lchanadi. Uchburchak burchaklari tangens yarim burchagi yoki kosinuslar formulalaridan foydalanib hisoblanadi.

11.2 - шакл

Nazorat savollari:

1. Triangulyasiya usuli nima? uning mohiyati va vazifalari?

2. Poligonometriya usuli nima? uning mohiyati va vazifalari farqi?

3. Trilotoratsiya usuli nima? uning mohiyati va vazifalari, boshqa

usullardan farqi?

4. Konuslar formulasini yozing?

5. qanday punkt Laplas punkti deyiladi?
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Toshpo‘latov S.A., Avchiev SH.K. Sferik geodeziya. Toshkent. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. 2002.

2. Дурнев А.И. Высшая геодезия. М.: Недра, 1957

3. Яковлев Н.В. Высшая геодезия. М.: Недра, 1989..

4. Руководяший техматериал по применению ГПС при создании и реконструкtsии сетей сгущения. Ташкент. ГУГКИК, 1998