11-bob. Kredit bo’yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar Kredit shakllari bo’yicha guruhlash

11-bob.Kredit bo’yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar

Kredit shakllari bo’yicha guruhlash:

• 
  Tijorat krediti foizi
  
• 
  Bank krediti foizi
  
• 
  Iste’mol krediti foizi
  
• 
  Lizing bo‘yicha foiz;
  
• 
  Davlat krediti bo’yicha foiz;
  
• 
  Ipoteka krediti bo’yicha foiz;
  
• 
  Xalqaro kredit bo’yicha foiz.
  

Kredit shakllari ichida foizlari yuqoriligi va belgilanishi jihati bilan tijorat, iste’mol va bank kreditlari ajralib turadi.

Kredit shakllari bo’yicha-tijorat foizi,bank foizi,iste’mol foizi,lizing bitimlari bo’yicha foiz,davlat krediti bo’yicha foiz.

Investitsiya turi bo‘yicha-aylanma mablag’lariga kredit bo’yicha foiz,asosiy fondlarga investitsiya bo’yicha foiz,qimmatli qog’ozlarga investitsiya bo’yicha foiz.

Kredit foizlarini tasniflash

Foizlarni hisoblash usuli bo’yicha:

• 
  Oddiy foiz
  
• 
  Murakkab foiz
  

Foizlarni to’lash shakli bo’yicha:

• 
  Oddiy foiz
  
• 
  Diskontli foiz
  

Foizlarni o’zgarishi bo’yicha:

• 
  Fiksirlangan foiz
  
• 
  Suzuvchi foiz
  

Huquqiy nuqtayi nazardan qonuniy foizlar bilan shartnomaviy foizlar farqlanadi.Qonuniy foizlar pul majburiyatlari bo‘yicha qonunchilikda belgilangan tartibda o’rnatiladi.Shartnomaviy foizlar esa, qoidaga ko‘ra majburiyatlar o’z vaqtida bajarilmasa va uni bajarish ma’lum bir muddatga cho’zilgan hollarda majburiyat summagasiga nisbatan foizlar belgilash tomonlar o’rtasidagi shartnomadako’rsatilgan taqdirda yuzaga keladi.

Kredit foizga ta’sir qiluvchi omillar

Tashqi omillar:

• 
  Markaziy bank pul-kredit siyosati va uning holati;
  
• 
  Pul bozoridagi talab va taklif nisbati;
  
• 
  Inflatsiya va bandlik darajasi;
  
• 
  Moliya bozori va banklararo pul reurslari bozorining rivojlanganlik darajasi;
  
• 
  Dunyodagi va mamlkatdagi iqtisodiy holat.
  

Ichki omillar:

• 
  Bankning jalb qilgan resurslari bahosi;
  
• 
  Mijozning kredit tarixi va bank bilan munosabatlari;
  
• 
  Kredit maqsadi va kredit ta’minoti sifati;
  
• 
  Kredit muddati va uni to’lash shartlari;
  
• 
  Kredit valyutasi va miqdori.
  

12-bob.Banklarning kelib chiqishi va bank tizimi

“Bank” italyancha “banca” so’zidan olingan bo’lib, “stol” aniqrog’I “pulli stol” degan ma’noni anglatadi.XII asrda Genuyada pul almashtiruvchilar “bancheri” deb atalgan.Agar puldorlardan birortasi ishonchni oqlamasa va o’z ishiga ma’sulyatsizlik qilsa, u o’tirgan stolni sindirib tashlashgan va uni “banco rotto”,ya’ni “bankrot” deb atashgan.

Tarixda birinchi yuzaga kelgan bank Angliya banki hisoblanib, u 1694-yilda aksiyadorlik banki sifatid tashkil topgan.Birinchi Markaziy bank 1668-yilda Shvetsiyada tashkil etilgan Riks banki hisoblanadi.

Banklar quyidagi fuknsiyalarni bajaradi:

• 
  vaqtincha bo’sh turgan mablag’larni yig’ish va kapitalga aylantirish;
  
• 
  kredit munosabatlarida vositachilik qilish;
  
• 
  to’lov jarayonlarida vositachilik qilish;
  
• 
  muomalaga kredit vositalarini chiqarish.
  

Kredit tizimi deb,kredit munosabatlar majmuasi va kredit munosabatlarini tashkil qiluvchi va amalga oshiruvchi kredit institutlari yig’indisiga aytiladi.Jahon amaliyotida kredit tizimi o’zining tashkil qilinish turiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi:

• 
  Markaziy bank
  
• 
  tijorat banklari
  
• 
  maxsus kredit institutlari
  

Bank institutlariga quyidagi banklar kiradi:

• 
  Tijorat banklari;
  
• 
  Investitsiya banklari;
  
• 
  Jamg’armalar jalb qiluvchi banklar (O’zbekistonda Xalq banki);
  
• 
  Ipoteka banki;
  
• 
  Savdo banklari;
  
• 
  Tashqi iqtisodiy aloqalar bo’yicha banklar;
  
• 
  Tarmoqlar bo’yicha iqtisoslashgan banklar va boshqa;
  

Nobank kredit tashkilotlariga:

• 
  Investitsiya kompaniyalari;
  
• 
  Sug’urta kompaniyalari;
  
• 
  Nafaqa va boshqa fondlar kiradi.
  

Mulk shakliga qarab banklar:

• 
  davlat
  
• 
  aksioner
  
• 
  xususiy
  
• 
  xorijiy
  
• 
  qo’shma
  
• 
  kooperativ
  

Tashkil etishning huquqiy shakliga qarab:

• 
  mas’uliyati cheklangan
  
• 
  ochiq turdagi jamiyat shakli
  

Bajaradigan funksiyasiga qarab:

• 
  emission
  
• 
  depozit
  
• 
  tijorat
  

Bajaradigan operatsiyalari hususiyatiga qarab:

• 
  universal
  
• 
  ixtisoslashgan
  

O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki o’z faoliyatini 1995-yil 21-dekabrda qabul qilingan “ O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni asosida olib boradi.

13-bob.O’zbekiston Respublikasi bank tizimi va uning tarkibi