11-боб. Корхона (фирма) харажатлари ва фойдаси

иккинчи босқичда ишлаб чиқариш жараёнида яратилган фойда товарларни сотилгандан сўнг олинган пул даромади билан харажатларнинг фарқи кўринишида тўлиқ намоён бўлади.
Демак, товар ва хизматлар сотилганда уларнинг умумий қиймати пул даромадларига, ундаги қўшимча маҳсулот эса фойдага айланади. Бундан кўриниб турибдики, фойданинг ҳақиқий манбаи қўшимча маҳсулот ёки қўшимча қийматдир.
Одатда ишлаб чиқариш соҳасидаги йирик корхоналар товарларни катта ҳажмда ишлаб чиқариб, уларни савдо воситачиларига улгуржи нархларда сотадилар. Шунга кўра, улар товарнинг улгуржи нархи унинг таннархидан юқори бўлган тақдирда фойда оладилар. Демак, ишлаб чиқарувчи фойдаси (Ф_ич) – бу маҳсулот таннархи (Т) ва улгуржи нархи (Н_у) ўртасидаги фарқдан иборат:
.
Бундан кўринадики, маҳсулот бирлигидан олинадиган фойда иккита асосий омилга боғлиқ бўлади: 1) маҳсулот таннархи даражаси; 2) улгуржи нархлар даражаси.
Таннарх – бу маҳсулотнинг ҳар бир бирлигини ишлаб чиқариш учун сарфланган харажатларнинг пулдаги ифодасидир.
Маҳсулот таннархини харажатларнинг асосий туркумлари бўйича ҳисоблаш мумкин. Мисолимиздаги «А» маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари ва таннархини ҳисоблаб чиқамиз (11.2-жадвал).
11.2-жадвал
«А» маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари ва таннархини ҳисоблаш

Харажатлар	Жами ишлаб чиқариш харажатлари, млн. сўм	1 бирлик маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари, сўм
Хомашё ва материаллар	24,0	240
Ёқилғи ва энергия	9,0	90
Иш ҳақи ва ижтимоий суғуртага ажратмалар	15,0	150
Транспорт харажатлари	6,0	60
Бошқарув харажатлари	6,0	60