11 – lekciya Topıraqlardın’ shorlanıwı ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıw. Topıraqlardın’ shorlanıwına qarsı gu’resiwge qollanılatug’ın agromeliorativlik ilajlar. Reje

37. Gidromodul` rayonlar

Gidromodul` rayonlar	Topıraq ha’m topıraq jatqızıqları	İzey suw qa’ddi, m
I II III IV V VI VII VIII IX	Avtomorf topıraqlar O’nimdarlı qatlamı az bolg’an qum-shag’a to’semli ha’m u’lken qatlamı qumlı topıraqlar Ortasha o’nimdar qatlamı qum-shag’al to’semeli ha’m u’lken qatlamı supes topıraqlar U’lken qatlamı suglinkalı ha’m ılay topıraqlar Avtomorf – gidromorf topıraqlar Jen’il suglinok ha’m supes topıraqlar Suglinok ha’m ılay topıraqlar Gidromorf – avtomorf topıraqlar Jen’il suglinok ha’m supes topıraqlar Suglinok ha’m ılay topıraqlar Gidromorf topıraqlar Jen’il suglinok ha’m supes topıraqlar Suglinok ha’m ılay topıraqlar	3 2-3 1-2 0,5-1

Suwg’arılatug’ın jerlerdin’ meliorativlik awhalı ba’rqulla qadag’alap barıladı. Bunda

1. İzey suwlardın’ jaylasıw teren’ligi;
2. İzey suwlardın’ minerallasıw da’rejesi;
3. Topıraqtın’ shorlanıw da’rejesi anıqlanadı.
İzey suw qa’ddin qadag’alaw ushın arnawlı qudıqlar ornatıladı. Qudıqlar jerlerdin’ meliorativlik jag’dayına ha’m rel`efine qaray jaylastırıladı.
Ornatılg’an qudıqlarda izey suwlardın’ jaylasıw qa’ddi bir ayda u’sh ret o’lshenedi, vegetaciya da’wirinin’ basında ha’m aqırında minerallasıw da’rejesin anıqlaw ushın u’lgi alınadı.
Shorlang’an ha’m batpaqlang’an jerlerdin’ meliorativlik awhalın u’yreniwge jerden paydalanıw koefficientin anıqlaw u’lken a’hmiyetke iye. Jerden paydalanıw koefficientin ha’r bir xojalıq, rayon yamasa oblast` ushın anıqlaw mu’mkin.
Jerden paydalanıw koefficienti suwg’arılatug’ın jer maydanın ulıwma jer maydanına bolg’an qatnası menen anıqlanadı.
JPK =
Xojalıqlarda JPK nin’ pa’seyiwinin’ tiykarg’ı sebepleri shorlanıw ha’m batpaqlanıw bolıwı mu’mkin.
Suwg’arılatug’ın shorlang’an jerlerdin’ shor juwıw mu’ddetleri ha’m normaların anıqlaw ushın shorlanıw kartogrammaların du’ziw u’lken a’hmiyetke iye.
Shorlanıw kartogrammaları to’mendegi mag’lıwmatlar tiykarında du’ziledi:
1. Konturlar boyınsha jerden paydalanıw rejesi.
2. Topıraq kartası.
3.Xojalıqtın’ gidromodul` rayonlastırıw kartası.
4. Topıraq quramındag’ı duzlardın’ analiz na’tiyjeleri.
5. Awıl xojalıq eginlerinin’ awhalı tuwralı mag’lıwmatlar.
Jerlerdin’ shorlanıw ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıw u’lken a’hmiyetke iye. Suw xojalıq ilajlarının’ quramı to’mendegilerden ibarat.
1. Suwdan rejeli paydalanıw. Bunda xojalıq, rayon ha’m oblastlarda suwdan paydalanıw rejeleri du’ziledi ha’m usı rejede eginlerdi suwg’arıw mu’ddeti, suwg’arıw sanı, normaları ha’m limit boyınsha suw alıw ko’rsetiledi.
2. Suwg’arıwdı yag’nıy suwdı u’nemleytug’ın usıllardı qollanıw (qarıqlap, jawınlatıp ha’m tamshılatıp suwg’arıw usılları).
3. Kanallardan suwdın’ fil`traciyag’a ısırap bolıwın azaytıw.
4. Suwg’arıw tarmaqların ılay ha’m jabayı o’simliklerden tazalaw.
5. Xojalıqta suw oborotın engiziw.
6. Xojalıqta suwdan sutka dawamında paydalanıw.
7. Suwg’arılmaytug’ın da’wirlerde suwg’arıw tarmaqların jawıp qoyıw.
8. İzey ha’m jer astı suwlarınan eginlerdi suwg’arıw ha’m shor juwıwda paydalanıw.
9. Xojalıqta suw o’lshew jumısların sho’lkemlestiriw.

Suwg’arılatug’ın jerlerdin’ shorlanıwı ha’m batpaqlanıwının’ aldın alıwda ha’m olarg’a qarsı gu’reste agromeliorativlik ilajlardın’ a’hmiyeti u’lken. Agromeliorativlik ilajlarg’a to’mendegiler kiredi: jerdi tegislew, dekorativ ag’ashlar otırg’ızıw, almaslap egiwdi engiziw, tuwrı agrotexnikalıq ilajlar qollanıw ha’m shor juwıw.

Suwg’arılatug’ın jerlerdi tegislewdin’ meliorativlik a’hmiyeti sonnan ibarat, jaqsı tegislengen jerlerde suw u’nemlenedi, topıraqtın’ shorı bir tegis juwıladı, vegetaciya dawamında eginler birdey normada suw menen ta’miyinlenedi, na’tiyjede eginlerdin’ zu’ra’ati artadı.
Jer tegislew 3 tu’rli boladı
1. Tiykarg’ı tegislew – atızdın’ ulıwma qıyalıg’ı pu’tkilley o’zgeredi, u’lken ko’lemde (300-700 m³/ga) jumıs islenedi. Bul proekt tiykarında jan’a jerlerdi o’zlestiriwde qollanıladı.
2. Bir bo’legin tegislew – bunda atız betindegi ayırım oylı-ba’lentlikler tegislenedi.
3.Jen’il tegislew – bul ha’r jılı egis aldınan o’tkerilip, shu’digarlaw na’tiyjesinde payda bolg’an oylı-ba’lentlikler tegislenedi.
Jer tegislew bul`dozer, skrener, greyder, uzın bazalı planirovshikler, malalar ja’rdeminde a’melge asırıladı.